تأویل ممدوح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاویل ممدوح، تاویل مطابق
واقع است.
تاویل صحیح و واقعی
آیات قرآن که از منبع
وحی و علم الهی سرچشمه می‌گیرد، «تاویل ممدوح» است و جز
خداوند و
راسخان در علم، کسی از آن اطلاعی ندارد: (... وما یعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم...) ؛ "با آنکه تاویلش را جز خدا و ریشه داران در
دانش کسی نمی‌داند".
اغلب
محققان گفته‌اند
تفسیر، ناظر به «لفظ» است؛ اما تاویل، ناظر به ساختمان
جمله و نحوه تعبیر؛ چنان که وقتی در قرآن می‌فرماید (ان ربک لبالمرصاد)؛ "زیرا
پروردگار تو سخت در
کمین است"
؛ از نظر تفسیر، «
مرصاد» از «رصد» به معنای مراقبت و نظارت گرفته شده و به معنای محل رصد و مراقبت و کمین است؛ ولی چون به واقع، خداوند در کمین یا کمینگاه ننشسته است، از نظر تاویل آیه، اهل نظر و
زبان از این تعبیر کنایی، علم و احاطه و حضور خداوند، و از
لحن آیه،
تحذیر و هشداری
بلیغ درمی یابند و پی می‌برند که خداوند از
کردار و رفتارشان غافل نیست.
این گونه تاویل که همه مفسران بزرگ
شیعه و
سنی در تفسیرهایشان آورده‌اند، از تاویل‌ها و تفسیرهای مستحسن و ممدوح است.
امام خمینی در آثار تفسیری خود برای تاویل ضوابطی را بر می‌شمارد از جمله:
۱- سازگاری با اصول عقل و شرع: تاویل باید به‌گونه‌ای باشد که به اثبات حکمی برخلاف شرع و عقل نینجامد.
امام خمینی با قطعیت برای حجیت برهان تاکید می‌ورزد و در مقام دفاع از
تفکر عقلانی می‌گوید اگر ظهور با برهان مخالف باشد، باید آن را طرد و یا به تاویل برد.
۲- نبود تنافی میان ظاهر و باطن: امام خمینی معتقد است تاویل در نزد اهل معرفت با ظاهر الفاظ در شریعت، همخوانی دارد. از این رو عارفان بیشتر تاویلات
متکلمان و
فلاسفه را که خلاف ظاهر شریعت است نمی‌پذیرند.
به اعتقاد ایشان تاویلات عرفانی، اگرچه مستند به کشف ذوق عارفان است لکن این‌چنین نیست که ضابطه‌مند نباشد، بلکه در نظر عارفان، تاویل صحیح مانند مکاشفه منوط به تنافی نداشتن با ظواهر قرآن است. از این رو عارف کامل کسی است که همه مراتب ظاهر و باطن قرآن را حفظ کند، زیرا بدون حفظ ظاهر، رجوع به باطن ممکن نیست و کسی که تنها باطن را بگیرد بدون اینکه به ظاهر توجه کند، از
صراط مستقیم خارج شده است و دیگران را نیز گمراه خواهد کرد.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تأویل ممدوح». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
