بیمههای اجتماعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیمه در
ایران (بیمههای اجتماعی)
نخستین اقدام در زمینه بیمه اجتماعی، بیمه کردن کارگران راه آهن سراسری بود.
احداث شبکه راه آهن در
ایران ، تمرکز کارگران، بروز سوانح و پیشامد‌های گوناگون، دولت وقت را بر آن داشت که در ۳۰ اسفند ۱۳۰۹ طرح تشکیل صندوق احتیاط کارگران طرق و شوارع را تصویب کند.
هدف این صندوق ارائه
خدمات به کارگران راهسازی و کارگران کارخانه‌‌ها و بنگاه‌های صنعتی بود.
در مرداد ۱۳۱۵، به موجب تصویبنامه هیئت وزیران، صندوق احتیاط کارخانجات دولتی تقریباً براساس مقررات صندوق احتیاط کارگران طرق و شوارع به وجود آمد و اداره کل صناعات و معادن موظف شد که همه کارگران کارخانه‌‌ها و مؤسسات صنعتی دولتی را بیمه کند.
در آبان ۱۳۲۲ لایحه جدید بیمه کارگران به تصویب دولت رسید که به موجب آن،
قانون بیمه کارگران از اواخر ۱۳۲۴ ش به اجرا درآمد.
براساس این
قانون مؤسسات دولتی و غیردولتی مکلف شدند که کارگران خود را نزد شرکت سهامی بیمه ایران یا شرکت بیمه داخلی دیگری که دولت مقتضی بداند، در مقابل حوادثی که در حین انجام وظیفه روی داده باشد بیمه کنند.
برای نخستین بار، در اول بهمن ۱۳۳۱، هیئت دولت لایحه‌ای تصویب کرد که به موجب آن سازمان بیمههای اجتماعی کارگران زیرنظر وزارت کار تأسیس شد و تمامی کارگران
کشور زیر حمایت نظام بیمههای اجتماعی قرار گرفتند.
در تیر ۱۳۵۴
قانون تأمین اجتماعی به تصویب رسید و جایگزین
قانون بیمههای اجتماعی شد.
با تصویب این
قانون، سازمان تأمین اجتماعی زیرنظر وزارت رفاه تشکیل شد.
پس از پیروزی
انقلاب اسلامی ، نظام تأمین اجتماعی طبق اصول ۲۹و۴۳
قانون اساسی پذیرفته شد.
ازینرو، نظام بیمههای اجتماعی نیز، که بخشی از نظام تأمین اجتماعی است، به قوت خود باقی ماند.
در حال حاضر، طرح‌های بیمههای اجتماعی در ایران با توجه به افراد زیر حمایت آن، به سه دسته تقسیم می‌شود: سازمان تأمین اجتماعی (سازمان تأمین اجتماعی)
سازمان بازنشستگی
کشور و صندوق‌های بازنشستگی مستقل که کارکنانِ شاغل در مؤسسات تابعه خود (شرکت بیمه ایران، شرکت ملی نفت ایران، شرکت مخابرات، وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، بانک مرکزی و سازمان جنگل‌ها و مراتع) را تحت حمایت قرار می‌دهند.
مشمولان نظام بیمههای اجتماعی -براساس
قانون تأمین اجتماعی مصوّب ۱۳۵۸ ش و لوایح قانونی تا پایان ۱۳۷۳ ش - عبارت‌اند از: مشمولان
قانون کار، مشمولان
قانون استخدام کشوری و مقررات
استخدام خاص، مشمولان
قانون استخدام نیرو‌های مسلّح جمهوری اسلامی ایران، و صاحبان حِرَف و مشاغل آزاد.
پس از انقلاب اسلامی، نظام حمایتی تأمین اجتماعی گسترش چشمگیری یافت.
براساس این نظام، گروه‌های آسیب پذیر جامعه که به دلیل ناتوانی در کسب درآمد مشمول نظام بیمه‌ای نیستند تحت حمایت دولت قرار می‌گیرند.
نظام حمایتی به صورت حمایت‌های اجتماعی و امداد انجام می‌پذیرد.
سازمان‌هایی که امور حمایتی اجتماعی و امدادی را در جمهوری اسلامی ایران به عهده دارند کمیته امداد
امام خمینی (ره)، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، سازمان بهزیستی
کشور، بنیاد پانزده خرداد و ستاد رسیدگی به امور آزادگان
است.
آغاز فعالیت‌های صنعت بیمه در
کشورهای جهان
اسلام به بیش از یک قرن پیش باز می‌گردد.
در ۱۲۸۰،
حکومت عثمانی قانون بیمه را وضع کرد و در ۱۲۸۹ یک شرکت بیمه انگلیسی در این
کشور به فعالیت پرداخت.
صنعت بیمه در
کشورهای
عربی ، برای نخستین بار، در
کشور مصر در حدود ۱۲۹۷/ ۱۸۸۰ ظاهر شد، ولی پیشرفت حقیقی آن در اوایل قرن چهاردهم/ بیستم بود که بیمهگران اروپایی برای تأمین و حمایت از منافع سرمایه گذاران خارجی که عمدتاً اروپایی بودند، به فعالیت در
کشورهای عربی پرداختند.
بیشتر شرکت‌های بیمه در خاورمیانه عربی و شمال
افریقا در فاصله سال‌های ۱۳۲۹ـ ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۵۰ـ ۱۹۸۸ تأسیس شد و تا اواخر دهه ۱۳۶۰ ش تعداد آن‌ها به ۲۱۷ شرکت بیمه مستقیم و پانزده شرکت اتکایی بالغ شد.
در دهه‌‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ش صنعت بیمه
کشورهای عربی رشد چشمگیری کرده، به طوری که در ۱۳۶۵ش/ ۱۹۸۶، ۵% کل حق بیمه جهانی به این
کشور‌ها اختصاص داشته است.
در شرایط فعلی چهار نوع بازار بیمه، از نظر نوع مقررات بیمه‌ای ناظر، در
کشورهای عربی قابل تشخیص است :
۱) بازار‌های انحصاری متشکل از یک یا چند شرکت بیمه دولتی که بعضاً یک شرکت بیمه اتکایی مرکزی در کنار شرکت‌های بیمه مستقیم با مالکیت دولت فعالیت می‌کند.
این نظام بیمه‌ای در
کشورهای الجزایر،
عراق ، لیبی، موریتانی، سومالی،
سوریه و جمهوری دموکراتیک یمن حاکم است.
۲) بازار‌هایی که شرکت‌های بیمه خارجی در کنار شرکت‌های بیمه ملی مجاز به فعالیت در امر بیمه‌اند، با این تفاوت که عملیات بیمه داخلی نزد شرکت‌های بیمه ملی صورت گیرد.
این نوع بازار در
کشورهای بحرین، مصر، اردن، کویت،
لبنان ، عمان، قطر، تونس و امارات متحده عربی وجود دارد.
۳) بازار‌هایی که فقط شرکت‌های بیمه داخلی اعم از دولتی، خصوصی یا با مالکیت دوگانه مجاز به فعالیت‌اند.
مالکیت خارجی در این شرکت‌ها به حداقل سهام محدود می‌شود.
تا ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۸۸، بازار‌های بیمه در مصر، مراکش و سودان از این نوع بوده است.
۴) در
عربستان سعودی قانون بیمه خاصی وجود ندارد.
در این
کشور شرکت‌های بیمه با همکاری مشترک بیمه خارجی که براساس
قانون تجارت به ثبت رسیده است در امر بیمه فعالیت دارند.
در سال‌های پایانی دهه ۱۳۶۰ ش/ دهه ۱۹۸۰ دولت به تأسیس شرکت بیمه تعاونی اقدام کرده است.
فعالیت بیمه در
پاکستان در ۱۳۷۱ ش /۱۹۹۲ در دو بخش دولتی و خصوصی انجام می‌گرفت.
بیش از پنجاه شرکت پاکستانی و دوازده شرکت خارجی به فعالیت‌های بیمه‌ای در پاکستان مشغول‌اند.
بعلاوه، سه شرکت دولتی نیز در این زمینه فعال اند: شرکت بیمه پاکستان که بیشتر فعالیت آن در بخش بیمه اتکایی است؛
و شرکت دولتی بیمه عمر که در بخش بیمههای عمر فعال است.
براساس آمار و اطلاعات، تا ۱۳۶۳ ش /۱۹۸۴ در بازار ترکیه ۲۲ شرکت داخلی و ۱۳ نماینده شرکت‌های خارجی در صنعت بیمه فعالیت می‌کردند، که در این میان ۴ر۹۳% از معاملات بیمه‌ای به شرکت‌های داخلی و بقیّه به نمایندگی‌های خارجی اختصاص داشت.
چهار شرکت اتکایی نیز فعالیت دارند که فعالیت شرکت بیمه ملّی ری اجباری، و فعالیت شرکت بیمه دستک ری (۱۳۴۴ ش/ ۱۹۴۵)، بیمه استانبول ری (۱۳۵۸ ش /۱۹۷۹)، و بیمه خَلق ری (۱۳۵۹ ش/ ۱۹۸۰) اختیاری است.
حق بیمه این شرکت‌های اتکایی، از منابع داخلی تأمین شده است.
فعالیت مؤسسات بیمه در مالزی براساس
قانون مصوّب ۱۳۴۲ ش /۱۹۶۳ و اصلاحات بعد از آن و فعالیت دلاّ لان و کارشناسان ارزیاب خسارت، براساس
قانون مصوّب ۱۳۵۸ ش/ ۱۹۷۹ و
قانون نحوه اداره مؤسسات مالی مصوّب ۱۳۶۰ ش/ ۱۹۸۱ صورت می‌گیرد.
در ۱۳۶۷ ش /۱۹۸۸ نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه از اداره نظارت بر فعالیت‌های بیمه وزارت دارایی به بانک نگارا (بانک مرکزی مالزی) واگذار شد.
بعلاوه، کلیه شرکت‌های بیمه به موجب
قانون موظف‌اند که براساس زمینه فعالیت خود به عضویت انجمن بیمه عمومی مالزی یا انجمن بیمه عمر مالزی درآیند.
هیچیک از شرکت‌های بیمه مالزی در مالکیت مستقیم دولت نیست و مالکیت دولت از طریق مؤسسات مالی ـ اقتصادی دولتی اعمال می‌شود.
صنعت بیمه عمومی در مالزی مبادله بیمه اتکایی را به طریق اختیاری و با روش رایانه‌ای انجام می‌دهد و حساب‌های اتکایی را بررسی و تسویه می‌کند.
همکاری‌های بیمه‌ای سازمان همکاری اقتصادی. (اکو)
مشارکت و همکاری در سطوح منطقه‌ای و بین المللی در صنعت بیمه به صورت تأسیس صندوق‌های مشترک با دو هدف کلی صورت می‌گیرد: جلوگیری از خروج غیرمعقول ارز به منظور خرید
خدمات بیمه‌ای؛ بهبود بخشیدن به معیار‌های
خدمات قابل عرضه شرکت‌های بیمه منطقه.
مؤسسات بیمه و صندوق‌های بیمه اتکایی از ارکان سازمان همکاری اقتصادی است.
این سازمان در راه ارائه
خدمات و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای در راه بیمه و تبادل اطلاعات و تجارب و دانش بیمه در بازار منطقه نیز فعالیت دارد.
تأسیس صندوق‌های اتکایی بیمه در منطقه اکو گامی برای گسترش فعالیت‌های بیمه‌ای در این منطقه بوده است.
این صندوق‌ها با هدف بالابردن ظرفیت نگهداری بازار بیمه در منطقه و نظارت بر حق بیمههای اتکایی که به صورت ارز خارج می‌شد، در سال‌های ۱۳۴۶ـ ۱۳۵۴ ش/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۵ تأسیس شدند و عبارت‌اند از: صندوق حوادث به مدیریت شرکت سهامی بیمه ایران؛ صندوق باربری به مدیریت شرکت بیمه پاکستان؛ و صندوق آتش سوزی به مدیریت شرکت بیمه اتکایی ملی ترکیه.
همچنین، در ۱۳۴۷ ش/ ۱۹۶۸ صندوق‌های بیمه مهندسی و هواپیمایی تأسیس شد و مدیریت آن‌ها به ترتیب به شرکت بیمه مرکزی ایران و شرکت بیمه پاکستان واگذار شد.
در ۱۳۵۴ ش/ ۱۹۷۵، هر پنج صندوق نامبرده در یکدیگر ادغام، و مدیریت صندوق اتکایی جدید به شرکت بیمه اتکایی ملی ترکیه (ملّی ری) واگذار شد.
سه شرکت بیمه اتکایی منطقه اکو (شرکت بیمه اتکایی ملّی ترکیه، شرکت بیمه پاکستان یا پیک، شرکت بیمه مرکزی ایران) مؤسسان صندوق ملی اتکایی‌اند.
در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای اکو در صنعت بیمه، بیمه مرکزی ایران دانشکده بیمه اکو را در ۱۳۶۹ ش تأسیس کرد.
این اقدام در خاورمیانه و قاره آسیا بی سابقه بود.
دانشکده بیمه اکو با هدف گسترش همکاری از طریق آموزش و پژوهش در زمینه بیمه یا موضوعات مربوط به آن اختصاصاً در سطح
کشورهای عضو اکو در حال فعالیت است.
(۱) خیرالله آجری، صنعت بیمه در پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲) آشنایی با بازار بیمه مالزی، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۰).
(۳) ناهید اعتضادپور و فهیمه رجبی راد، تأمین اجتماعی در ایران، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۴) محمود امتیاز علی، تأثیر خصوصی سازی بر صنعت بیمه پاکستان، ترجمه محمود عادل، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
(۵) ایرانشهر، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
(۶) ایران، قوانین و احکام، بیمه در ایران: مجموعه اسناد و قوانین مجلس و تصویبنامه‌ها و آیین نامه‌ها و سایر مقررات بیمه‌ای، گردآوری خیرالله آجری، ۱۳۵۲ ش.
(۷) ایران، قوانین و احکام،
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۸) ایران، قوانین و احکام، مجموعه قوانین بیمه، تهران: سازمان بیمه مرکزی ایران، ۱۳۷۴ ش.
(۹) روژه بو، حقوق بیمه، ترجمه محمد حیاتی، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۱۰) خسرو پاکباز، تأمین اجتماعی، تهران ۱۳۴۷ ش.
(۱۱) تشکیل بازار مشترک بیمه برای
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۵، ش ۱ (بهار ۱۳۶۹).
(۱۲) غلامحسین جباری، مؤسسات بیمه، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۱۳) لیم چیافوک، رشد و توسعه بیمه در مالزی، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴).
(۱۴) هادی دستباز، اصول و کلیات بیمههای اشخاص، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۱۵) سازمان بیمه مرکزی ایران دفتر مطالعات و پژوهش‌های بیمه‌ای، تحولات بیمههای بازرگانی در ایران از آغاز تا سال ۱۳۷۰، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۱۶) احمدعلی شیبانی، تاریخچه پیدایش و تحول بیمه، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۱۷) احمدعلی شیبانی، مقدمه‌ای بر اصول بیمه، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۱۸) مهدی طالب، تأمین اجتماعی، مشهد ۱۳۶۸ ش.
(۱۹) توفیق عرفانی، قرارداد بیمه در حقوق اسلام و ایران، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۲۰) ایرج علی آبادی، پنجاه سال تجربه در صنعت بیمه ایران، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸).
(۲۱) حیدرقلی عمرانی، بیمههای اجتماعی از دید توسعه اقتصادی و اجتماعی، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۲۲) منوچهر فرجادی، اصول و مفاهیم بیمههای بازرگانی، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۲۳) فرهنگستان زبان ایران، واژه‌های نوکه تا پایان سال ۱۳۱۹ در فرهنگستان ایران پذیرفته شده است، تهران ۱۳۵۴ش.
(۲۴) آیت کریمی، آشنایی با بازار بیمه ترکیه، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۳، ش ۴ (زمستان ۱۳۶۷).
(۲۵) آیت کریمی، بیمه اموال و مسؤولیت، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۲۶) آیت کریمی، سیستم و توسعه صنعت بیمه در جهان عرب، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۱ (بهار ۱۳۷۰).
(۲۷) آیت کریمی، کلیات بیمه، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۲۸) حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۲۹) محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران ۱۳۷۱ش.
(۳۰) مقدمه‌ای بر تأمین اجتماعی، ترجمه ابوالقاسم نوروز طالقانی، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۳۱) نگرشی به ششمین سمینار بیمه‌ای اکو در تهران: اول و دوم مرداد ۱۳۶۸، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸).
(۳۲) عبدالناصر همتی، صنعت بیمه: عملکردها و برنامه‌ها، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴).
(۳۳) محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، تهران ۱۳۵۲ ش؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیمه»، شماره۲۵۲۶.
