بیانی‌خوارزمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیانی خوارزمی، محمد یوسف
فرزند باباجان بیگ ،
مترجم،
تاریخنگار،
شاعر و
خوشنویس سده سیزدهم می‌باشد.
در
سال ۱۲۷۴ ش/ ۱۸۵۸ در
روستای «
بدرخان » از حوالی
شهر خیوه به
دنیا آمد و در سال ۱۳۰۲ ش/ ۱۹۲۳ در
خوارزم وفات یافت.
پدر بیانی،
نوه «
التوآذرخان »،
خان خوارزم (۱۲۱۹ـ۱۲۲۱/ ۱۸۰۴ـ ۱۸۰۶) بود.
بیاتی پس از
دبیرستان، در
مدرسه‌های عالی به
تحصیل تاریخ،
ادبیات و
پزشکی پرداخت.
و در انواع
خط بخصوص
ثلث،
کوفی،
ریحانی و
شکسته مهارت یافت. آثاری از خط وی در
کتابخانه‌ها در دست است.
بیانی به
شاعری نیز پرداخت و در گونه‌های سنتی
شعر ترکی و
فارسی طبع آزمایی کرد؛ دو
نسخه دستنویس از
دیوان اشعار او در
پژوهشگاه خاورشناسی «بیرونی» تاشکند موجود است.
شعرهای فارسی او در خلال آثار منثورش، در جُنگها و بیاضها، از جمله در
گنجینه دستنویس‌های «
میرزایف » در
فرهنگستان علوم تاجیکستان نقل شده است.
وی
موسیقی شناس و
موسیقیدان هم بود، بویژه
سازهای تنبور و
کمانچه را خوب می‌نواخت.
به گفته‌ای، منصبی در دربار نداشت
، ولی به قولی دیگر، از مقربان
دربار و
دیوان بیگی بود.
بیانی، که از
مردان روشنفکر زمان خود بود، دو اثر مهم دارد که عبارت است از:
شجره خوارزمشاهی (۱۳۲۹ـ۱۳۳۲/ ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴)، درباره
سرزمین خوارزم از زمان استیلای
مغول تا ابتدای
سده بیستم که دو
نسخه خطی از آن در
فرهنگستان علوم ازبکستان (شماره های ۲۷۴ و ۹۵۹۶) نگهداری می‌شود و
متن مختصرش
چاپ و
نشر شده است؛
تاریخ خوارزم که در تکمیل وقایع
کتاب نخست نوشته شده و هشت
باب (از شانزده باب) آن اکنون در دست نیست.
بخش عمده آثار بیانی را
ترجمه تشکیل داده است. در
سال ۱۳۱۹/۱۹۰۱ کتاب
صحایف الاخبار درویش احمد را از
عربی به
ترکی و در سال ۱۳۳۴/۱۹۱۵
شیبانی نامه کمال الدین بناییِ هروی را از
فارسی به ترکی برگرداند. از ترجمه‌های ارزنده او
تاریخ طبری است که بر پایه تحریر
فارسی بلعمی به ترکی صورت گرفته است.
راجع به روزگار و آثار بیانی و بویژه خدماتش در
تاریخنگاری، به کتابی با نام
آثار تاریخی مؤنس، آگهی و بیانی، که به
قلم دکتر منیروف، در سال ۱۳۳۹ ش /۱۹۶۰ در
تاشکند منتشر شده است
، می توان مراجعه کرد.
(۱) Akademii nauk Tadz §ikeska ¦y, Katala ¦g Va ¦sta ¦c §nikh ruka ¦pisey Akademii nauk Tadz §ikska ¦y SSR, vol۵, ed A M Mirzoeva and A E Bertelsa, Dushanbe ۱۹۷۴;.
(۲) Akademii nauk Uzbekska ¦y, Sa ¦branie va ¦sta ¦c §nikh ruka ¦pisey Akademii nauk Uzbekska ¦y SSR, vol۷, ed A Yrunbaeva and L M Epifanovoy, Tashkent ۱۹۶۴;.
(۳) Mohammad Yusu ¦f Baya ¦n ¦âKha ¦razm ¦â, Ghazallar, ed S Ghan ¦âyewa ¦, Tashkent ۱۹۶۲;.
(۴) idem, Shajara-ye Kha ¦razmsha ¦h i ¦, ed Nus ¤rat Alla ¦h Jum ـ ayuf and Ik ¤bala ¦y Az ¦âza ¦wa, Tashkent ۱۹۹۱;.
(۵) Ensiklopediya ¦yi Sa ¦vetii Ta ¦jik , vol I, Dushanbe ۱۹۷۸;.
(۶) Mashrik ¤zamin-h ¤ikmat bu ¦sta ¦ni , trans and compiled by H amidjan Hamidi and Mahmud Hasani , Tashkent ۱۹۹۷;.
(۷) Uzbek Savet Ensiklopediyasi, Tashkent ۱۹۷۱-۱۹۸۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیانی خوارزمی»، شماره۲۳۴۷.
