بُکْر (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُکْر (به ضم باء و سکون کاف) یکی از
مفردات نهج البلاغه، به معنای ابتدای روز است.
و
بِکْر (به کسر باء و سکون کاف) به معنای نو و تازه است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در مورد
انسان مبغوض نزد
خدای تعالی و انسانی که ابتدای روز کار خود را آغاز می‌کند، از این واژه استفاده نموده است.
بُکْر به معنای اوّل و ابتدای روز آمده است.
چنان‌که
راغب در
مفردات آورده است:
اصل این کلمه از بُکره (به‌ضمّ باء) به معنی اوّل روز و کسی که اول روز خارج می‌شود آمده است؛ چنان‌که گفته می‌شود: «
بُکْر فُلان.»
بِکْر به معنای نو و تازه، آمده است.
چنان‌که به حیوانی که هنوز نزاییده، بکر گفته می‌شود.
زیرا نزاییدن مرحله اوّل آن است و زاییدن، مرحله دوم!
از این جهت به
دوشیزه باکره می‌گویند چون این حالت پیش از
ثیّب بودن است.
برخی از مواردی که در «
نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره انسانِ مبغوض نزد خدای تعالی فرموده است:
«بَكَّرَ فَاسْتَكْثَرَ مِنْ جَمْع، ما قَلَّ مِنْهُ خَيْرٌ مِمّا كَثُرَ.» «مبادرت به جمع مال کرده جمعی که قلیل آن بهتر از کثیر آن است.»
(شرح‌های خطبه:
)
یعنی کسی که در کار خود جدیّت دارد.
«بکّر»: یعنی مانند کسی که اول روز کار را شروع کند.
به‌همین جهت در مورد کارکرد در
حکمت ۱۲۶ درباره دنیا آمده است:
«وَ نادَتْ بِفِراقِها... شَوَّقَتْهُمْ بِسُرورِها إِلى السُّرورِ؟! راحَتْ بِعافيَة، وَ ابْتَكَرَتْ بِفَجيعَة.» «دنيا مردم را به جدایى خويش خوانده و با سرور خود به سرور آخرت تشويق كرده شام كرده با عافيت و صبح می‌کند با فاجعه و بلا.»
«بِکار»: بر وزن کتاب جمع بکر است به معنی
شتر جوان، که امام (علیه‌السلام) در ملامت اصحابش فرموده است:
«كَمْ أُداريكُمْ كَما تُدارَى الْبِكارُ الْعَمِدَةُ وَ الثِّيابُ الْمتَداعِيَةُ كُلَّما حيصَتْ مِنْ جانِب تَهَتَّكَتْ مِنْ آخَرَ.» «چقدر مدارا کنم با شما چنان‌که مدارا شود با شتران جوان کوهان خالی و جامه‌های کهنه که هر وقت از طرفی دوخته شود، از طرفی پاره گردد.»
«عَمِدة»: (بفتح عین و کسر میم) شتری است که جوف کوهانش فاسد و خالی شده ولی ظاهرش سالم است. يعنى چقدر مدارا كنم با شما چنانكه مدارا شود با شتران جوان كوهان خالى و جامه‌هاى كهنه كه هر وقت از طرفى دوخته شود از طرفى پاره گردد، تشبيه امام خيلى عجيب است.
«البکری»: منسوب است به
قبییله بکر.
این واژه به صورت‌های مختلف در «نهج‌البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «بُکر»، ص۱۴۹-۱۴۸.
