بَلاء (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلاء (به فتح باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای امتحان و آزمایش است.
این واژه از
بَلِیَ (به فتح باء و کسر لام) به معنای
کهنه شدن گرفته شده است.
طبق آیاتی که در
قرآن کریم آمده،
نعمت و
مصیبت هر دو امتحان است تا انسان به واسطه آن‌ها آزمایش شود.
مشتقات
بَلاء که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
بَلَوْناهُمْ (به فتح باء و لام) به معنای آزموديم؛
نَبْلُوکُمْ (به فتح نون و سکون باء) به معنای آزمايش مى‌كنيم؛
ابْتَلاهُ (به کسر همزه، سکون باء و فتح تاء) به معنای آزمايش کرد او را؛
لایَبْلی (به فتح یاء و سکون باء) به معنای کهنه نمی‌شود؛
تُبْلَی (به ضم تاء و سکون باء) به معنای امتحان شوند؛
لِیُبْلِیَ (به کسر لام، ضم یاء و سکون باء) به معنای امتحان كند؛ است.
بَلاء به معنای
امتحان و آزمایش از
بَلِیَ به معنای
کهنه شدن گرفته شده است.
گویند: «
بَلِیَ الثوبُ بِلًی و بَلَاءً» یعنی لباس
کهنه شد.
امتحان را از آن جهت ابتلاء گویند که گویا ممتحن، امتحان شده را از
کثرت امتحان
کهنه می‌کند.
به
غم و اندوه از آن سبب بلاء گویند که بدن را
کهنه و فرسوده می‌کند.
تکلیف را بدان علت بلاء گویند که بر بدن گران است (و آن را فرسوده می‌کند) و یا اینکه آن امتحان است.
به مواردی از
بَلاء که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّیِّئاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) (و آن‌ها را با نيكى‌ها و بدى‌ها آزموديم شايد بازگردند.)
(وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ) (و شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمايش مى‌كنيم و به سوى ما بازگردانده مى‌شويد.)
آیه قبلی مانند همین آیه صریح است در اینکه امتحان، هم با نعمت و هم با نقمت ممکن است.
(فَاَمَّا الْاِنْسانُ اِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ) (امّا انسان هنگامى كه
پروردگارش او را براى آزمايش، گرامى مى‌دارد و نعمت مى‌بخشد مغرور مى‌شود و مى‌گويد: «پروردگارم مرا گرامى داشته است!»)
این آیه نیز مانند دو آیه قبل است بنابراین نعمت و بلا هر دو امتحان هستند. نمی‌شود گفت: صاحب نعمت در نزد
خدا عزیز و شخص مبتلا در پیش خدا خوار است، باید دید در مقابل نعمت و بلا، چه عملی، چه صبری، شکری و عبرتی از وی دیده می‌شود.
«آیا تو را به درخت همیشگی و به پادشاهی که
کهنه نمی‌شود و همیشگی است راهنمایی کنم؟»
(یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ) «روزی که نهان‌ها امتحان شوند پس برای او نه نیرویی است که آن‌ها را بپوشاند و نه کمکی.»
(هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما اَسْلَفَتْ) «در آن‌جا هر نفس آن‌چه را از پیش فرستاده امتحان می‌کند.»
مراد از سرائر، اعمال و افکار آدمی است و امتحان شدن آن‌ها توام با ظهور حقایق آن‌هاست لذا بعضی (تبلی) را آشکار شدن گفته‌اند، این آیه قریب به این مضمون است که نفس بد و خوب آن را می‌داند و آن توام با آشکار شدن عمل است.
(وَ اِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ اَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ) (و نيز به ياد آوريد آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مى‌دادند: پسران شما را سرمى‌بريدند و زنان شما را براى كنيزى زنده نگه مى‌داشتند و در اين‌ها آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان بود.)
در این آیه، ممکن است
(ذلِکُمْ) اشاره به
عذاب و ممکن است اشاره به
(نَجَّیْناکُمْ) باشد، در صورت اوّل به معنی مصیبت و اندوه و در صورت دوّم امتحان نعمتی است.
در
المنار به هر دو اشاره رفته است.
طبرسی در ذیل آیه ۴۹
سوره بقره می‌گوید:
(بلاء) در
خیر و شرّ هر دو به کار می‌رود و
اِبْلَاء فقط در انعام، بنابراین مراد از ابلاء در آیه فوق امتحان نیکوست.
راجع به امتحان که امتحان خداوندی چگونه است؟ به «فتن» رجوع شود.
همچنین است دو آیه بعد.
(و در اين، آزمايش بزرگى از سوى خدا براى شما بود)
(وَ في ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظيم) (و در اين، آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان براى شما بود!)
(وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً) (و خدا مى‌خواست تا
مؤمنان را از اين طريق به خوبى امتحان كند.)
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله « بَلاء»، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰.
