بَأْس (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَأْس و
بَأْساء (به فتح باء و سکون همزه) یکی از مفردات
نهج البلاغه، به معنای
سختی،
عذاب،
جنگ،
خوف و ترس و ناپسند است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در خصوص
شجاعت رسول خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) و توصیه‌ای نسبت به
فرماندار مکّه از این واژه استفاده نموده است.
بَأْس و
بَأْساء به معنای سختی، ناپسند، عذاب، جنگ، خوف و... است.
ولی معنی اصلی آن همان سختی و ناپسند است.
بَأْساء نیز چنانکه گفته شد،
مفرد و به معنی سختی آمده است.
لذا
قاموس آن‌را «
داهیه» به معنای (واقعه هولناک) آورده است.
که البته شاید شدّت در آن، منظور باشد.
در
تفسیر بیضاوی از
ازهری نقل شده:
بَأْساء سختی‌های خارج از
بدن است.
مانند: گرفتاری در مال و بلاها، چنانکه «
ضراء» در سختی‌های بدن می‌باشد.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
آن حضرت (علیه‌السلام) در شجاعت رسول خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرموده است:
«كُنّا إِذا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَيْنا بِرَسُولِ اللهِ (صلى‌الله‌عليه‌وآله)، فَلَمْ يَكُنْ أَحَدٌ مِنّا أَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْهُ.» «چون جنگ شدّت می‌یافت به رسول خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) پناه می‌بردیم هیچ کس مثل او به
دشمن نزدیک‌تر نبود.»
در این‌جا «باس» به معنی جنگ آمده است.
این عبارت در
نامه نهم نیز دیده می‌شود؛ لذا در
خطبه قاصعه فرموده:
«وَ إِنَّ عِنْدَكُمُ الاَْمْثالَ مِنْ بَأْسِ اللهِ تَعالَى وَ قَوارِعِهِ وَ أَيّامِهِ وَ وَقائِعِهِ.» «مثل‌هاى (قرآن) در مورد عذاب و كيفرهاى خداوند و سرگذشت كسانى كه مورد خشم او قرار گرفتند در اختيار شماست.»
که مراد از آن عذاب است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در توصیه‌ای به
قثم بن عباس فرماندار مکّه می‌نویسد:
«وَ لا تَكُنْ عِنْدَ النَّعْماءِ بَطِراً، وَ لا عِنْدَ الْبَأْساءِ فَشِلاً.» «به وقت نعمت
متکبر و به وقت سختی سست مباش.»
مواردی از این مادّه در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «بأس و بأساء»، ص۱۰۸-۱۰۷.
