بهارستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهارستان یا روضه الاخیار و
تحفه الابرار، کتابی در حکایات و اندرزهای اخلاقی به
نثر ساده و
مسجع آمیخته به نظم، نوشته
عبدالرحمان جامی است.
بهارستان یا روضه الاخیار و
تحفه الابرار ، کتابی در حکایات و اندرزهای اخلاقی به
نثر ساده و
مسجع آمیخته به نظم ، نوشته
عبدالرحمان جامی (۸۱۷ ـ ۸۹۸). مؤلف ، آن را برای
تعلیم و
تربیت فرزندش ،
ضیاءالدّین یوسف ، تألیف و در ۸۹۲ به پادشاه تیموری ،
سلطان حسین بایقرا (حک :۸۷۳ ـ۹۱۱)، تقدیم کرده است .
این کتاب شامل مقدمه ، هشت روضه و خاتمه است ، و به شیوه
گلستان سعدی تألیف شده است ؛ هشت روضه بهارستان ، به
تقلید از هشت باب گلستان ، عبارت است از : ۱) ذکر حکایاتی درباره
مشایخ صوفیه و برخی اسرار احوال آنان ؛ ۲) حکم و مواعظ ؛ ۳) اسرار حکومت و ذکر حکایاتی از شاهان ؛ ۴)
بخشش و بخشندگان ؛ ۵)
تقریر حال
عشق و عاشقان ؛ ۶)
مطایبات ؛ ۷) شعر و بیان احوال شاعران ؛ ۸) حکایاتی از زبان جانوران .
ویژگیهای بارز بهارستان عبارت است از :
استشهاد به آیات
قرآن کریم و احادیث و
مأثورات دینی ، استناد به اشعار
فارسی و
عربی ، کاربرد لغات و اصطلاحات عرفانی ، لغات و ترکیبات فارسی و صنایع بدیعی ، و استفاده از امثال و حکم .
عبارات کتاب ، جز در مواردی خاص ، ساده است و در میان آثار منثور مقامی شامخ دارد. بیشتر قسمتهای کتاب مشتمل بر مطالب اخلاقی و اندرزهای سودمند، و مطایباتِ آن متضمّن لطایف و ظرایف است و باب «شعر و بیان احوال شاعران » آن دارای فواید تاریخی و ادبی است و قطعات تاریخی آن به روشن شدن احوال شعرا و
عرفا کمک می کند، هرچند مؤلف گاهی دچار اشتباهات تاریخی و لغزشهای ادبی شده و به استناد برخی از تذکره‌ها، مانند لباب الالباب عوفی ، مطالبی نقل کرده است که درست نمی‌نماید؛ از جمله حکایاتی درباره
رودکی فردوسی و چند شاعر دیگر.
جامی در نگارش بهارستان علاوه بر
گلستان سعدی از کتابهای نویسندگان پیش از خود نیز متأثر بوده است .
بهارستان در
مقایسه با گلستان سخنان منظوم بیشتری دارد؛
نثر آن
مسجع و در برخی موارد کمی متکلّفانه است ؛ اما در مجموع ، شیوه انشای بهارستان جامی از گلستان سعدی ، حتی در قسمتهایی که رنگ ادبی بیشتری دارد، ساده‌تر است ، و شاید یکی از دلایل آن اختصاص داشتن کتاب به
فرزند مؤلف باشد. نثر بهارستان به پختگی و انسجام گلستان نیست و حجم آن بتقریب برابر حجم گلستان است ، اگرچه احتمالاً این امر تقلیدی آگاهانه نبوده و بیشتر به حجم آثاری از این نوع بر می‌گردد . جامی در خاتمه ، به شیوه
سعدی ،
مدعی است که ابیات و حکایات همه از خود اوست و
نقل و
اقتباس نیست ، اما کتابهای دیگری از قبیل
المستجاد قاضی تنوخی و
الفرج بعدالشده همو، و
ترجمه فارسی آن به قلم
دهستانی ، تواریخ معتبر فارسی و عربی ، تذکره‌ها و مانند اینها منابعی است که جامی در نگارش بهارستان بیش و کم از آنها متأثر بوده است . رویهم‌رفته جامی توانسته است شیوه نثرنویسان با ذوق پیشین را در دوران کم ذوقیهای معاصرانش دنبال کند.
بهارستان همچون گلستان متن درسی بوده و چاپها و ترجمه‌های فراوانی از آن در
ایران و خارج موجود است : از جمله چاپ
ایران (
تهران ۱۳۱۱ ش ، با مقدمه
سیدمحمد طباطبائی).
( تهران ۱۳۶۷ ش ، به تصحیح اسماعیل حاکمی).
(
ترکیه ،
استانبول ۱۲۹۴، همراه با شرح شاکر افندی).
(
اتریش، وین ۱۸۴۶ میلادی ، با ترجمه شلشتا وسرد به آلمانی).
(
هندوستان ،لکهنو ۱۳۲۹؛ نول کشور، دهلی ـ تاریخ چاپ : نامعلوم).
( ترجمه کامل به انگلیسی ۱۸۸۷ میلادی).
علاوه براینها شمعی ، شارح ترک ، در فاصله سالهای ۹۸۲ـ۹۸۷، شرحی بر بهارستان نوشته است .
(۱) کارل هرمان اته ، تاریخ ادبیات فارسی ، ترجمه با حواشی رضازاده شفق ، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۲) ادوارد گرانویل براون ، تاریخ ادبی ایران : از سعدی تا جامی ، ترجمه با حواشی علی اصغر حکمت ، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۳) عبدالرحمان بن احمد جامی ، بهارستان ، چاپ اسماعیل حاکمی ، تهران ۱۳۶۷ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَهارستان »، شماره۲۱۸۳.
