بلینوس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلینوس (بلیناس) حکیم یونان باستان در قرن اول میلادی که آثاری در
علوم خَفیه دارد.
اَبولونیوس، اَفُلّونیوس، افولونیوس،
اَبلینَس، علوسوس، اَبولوس،
اَبلوس
ثابت می‌شود که منظور همان آپولونیوس است.
در جهان
اسلام ، دو شخص به نام آپولونیوس معروف اند، یکی ریاضیدان مشهور آپولونیوس پرگایی در پامفیلیا (ح ۲۰۰ ق م)، دیگری حکیمی که شخصیتش مبتنی است بر روایات یونانی درباره آپولونیوس بلینوس، تیانایی طوانه، در کاپادوکیا (قرن اول میلادی)، ضمناً، بلیناس صورت عربی نام پلینیوس اکبر طبیعیدان رومی قرن اول میلادی است.
درباره آپولونیوس تیانایی، در منابع گوناگون تناقض‌های بسیاری وجود دارد، و روایات مربوط به صاحب
الطلسمات ، عنوانی که وی را (علاوه بر الحکیم) معمولاً با آن نامیده‌اند، تا اندازه ای حتی در گزارش‌های راجع به آپولونیوس پرگایی تأثیر کرده است. قدیمترین منبع ما
بدرستی نقل می‌کند که آپولونیوس در زمان سلطنت
دومیتیان (دومیتیانوس، حک: ۸۱ ـ۹۶ میلادی) می زیسته است، و همین گزارش را
ابن عبری نیز نقل کرده است. اما
یعقوبی از «بلینوس النجّار که یتیم نامیده شده، و صاحب الطلسمات است...» سخن می‌گوید. این اشتباه نه تنها در استعمال القاب هر دو آپولونیوس برای شخص واحد بلکه همچنین در افزودن کلمه «یتیم» وجود دارد. در مقدمه
سرالخلیقه بلینوس خود را «یتیم ساکنِ تیانا» می نامد.
در ذخیره الاسکندر
ارسطو به اسکندر می‌گوید که این کتاب را از آپولونیوس دریافت کرده است؛ در اینجا آپولونیوس معاصر فیلیپ و پسرش اسکندر دانسته شده است، همچنین در ترجمه فارسی بلعمی از
طبری و در اسکندرنامه نظامی.
این اشتباه در تاریخ زندگی آپولونیوس
طلسم ساز، در تاریخی نیز که قفطی برای دوران زندگی آپولونیوس پرگایی تعیین می‌کند تأثیر کرده است
از طلسم‌هایی که بلینوس در
قم و جاهای دیگر نهاده یاد کرده و آورده است که بلینوس هزار و پنجاه سال عمر کرد و حکمت از بطلمیوس آموخت و روزگارش پس از
دانیال پیغمبر و در عهد ملک قباد بود.
در آداب الفلاسفة
حنین بن اسحاق ، در دو جا از شخصی به نام آپولونیوس نام برده می‌شود: در بخش ۱، فصل ۵، عبارتی که بر مُهر او حک شده بوده نقل شده است، و در بخش ۲، تمامی فصل ۱۷ به گفته‌های مشهور وی اختصاص یافته است. هیچیک از این گفته‌ها ویژگی‌های هیچیک از دو آپولونیوس را ندارد؛ اما
ابوسلیمان سجستانی که در عبارت نخستین بندِ فصل ۱۷، از بخش ۲ (از نوشته حنین) («قلم نیرومندترین جادوست») «طلسم» را به جای «
جادو » به کار می‌برد، می خواهد که این گفته‌ها را از آپولونیوس تیانایی قلمداد کند.
همچنین > موعظه‌های شش گانه در رتبه الحکیم که اشتاین شنایدر و
روسکا به آپولونیوس تیانایی نسبت داده‌اند به همان اندازه ممکن است از او باشد که اندرزهای کیمیاگرانه ای که به حکمای دیگر نسبت داده اند.
از کتاب‌های عربی مرتبط با نام آپولونیوس تیانایی، کتب ذیل، به صورت کامل یا ناقص و یا به صورت نقل قول‌های نسبتاً طولانی، باقی مانده است :
کتاب العلل یا
سرالخلیقه (و صنعة الطبیعیّه) که قسمتهایی از آن را سیلوِستر دوساسی و
روسکا طبع و ترجمه کرده اند (متن کامل عربی، با مقدمه مفصل به آلمانی با مشخصات زیر منتشر شده است: بلینوس الحکیم، سرالخلیقة و صنعة الطبیعیّه (کتاب العلل)، تحقیق اورسولا وایسر، معهدالتراث العلمی العربی، جامعه حلب، حلب ۱۹۷۹).
روسکا همچنین ثابت کرده است که جای متن کیمیایی معروف که به لوح زمرّدین شناخته شده در پایان این کتاب است؛ و کراوس نشان داده که تمامی این کتاب شرحی بر آن متن است. تحلیل کراوس از کتاب نشان می‌دهد که تألیف آن در زمان خلیفه مأمون صورت گرفته است و رابطه نزدیک آن را با نوشته سریانیِ کتاب گنج‌ها تألیف ایّوب رُهایی (ح ۸۱۷ میلادی)، چاپ مینگانا، ۱۹۳۵) و نیز با کتاب یونانیِ درباره طبیعت
انسان تألیف نمسیوس حِمصی (قرن پنجم میلادی) نشان می‌دهد. کراوس تأثیر عظیم این کتاب را بر جابر بن حیّان نیز نشان داده است؛
جابر بن حیّان تعداد قابل توجهی کتاب درباره موضوعات مختلف علی رأی بلیناس نوشته است که قسمتهایی از آن‌ها را کراوس منتشر کرده است (جابر بن حیّان، متون برگزیده، ۱۹۳۵).
۲) رساله فی تأثیرالرّوحانیّات فی المرکّبات
۳) المدخل الکبیر الی ' علم افعال الرّوحانیات، که در تمام نسخه‌ها به دنبال شماره ۲ آمده است
۴) کتاب طلاسم بلیناس الاکبر لولده عبدالرحمان (!) (پاریس نسخه ش ۲۲۵۰، گ ۸۴ ـ۱۳۴) که با کتاب بلیناس لابنه فی الطلسمات یکی است
۵) کتاب ابلوس الحکیم یکی از منابع فهرست‌های تصاویری است که باید روی سنگهای سیّارات حک شود.
اینکه آیا این کتاب همان > کتاب تخیّلات < است که آلبرت کبیر از آن در کتاب De libris نقل کرده، هنوز مورد بحث و گفتگوست.
۶) کتاب هرمسیِ ذخیرة الاسکندر، که
ارسطو آن را از آپولونیوس گرفته و به اسکندر داده است،
روسکا بتفصیل از آن بحث، و بعضی از قسمت‌هایش را ترجمه و منتشر کرده است؛ این کتاب همچنین حاوی بعضی از طلسم‌هایی است که آپولونیوس آن‌ها را در چندین شهر قرار داده است. ارتباط مقدّمه این کتاب با روایت بابلی درباره «طوفان» را پلسنر بیان کرده است.
۷) در شماره ۳، مؤلّف چندین بار به رسالة السحر خود، که هنوز در عربی ناشناخته است، اشاره می‌کند؛ لیکن شاید کتاب عبری مِلخِت مُشکِلِت با آن ارتباط داشته باشد.
۸) قزوینی در مواضع بسیار از
عجایب المخلوقات از کتابی به نام کتاب الخواصّ تألیف بلیناس، که تاکنون نشانی از آن به دست نیامده، مطالبی نقل می‌کند. اشتاین شنایدر این عنوان را ساختگی می‌داند.
شماری عظیم از متون لاتینی و متون به زبان اروپایی را که به بلینوس (بِلِنُس و مانند آن) نسبت داده‌اند در اینجا نمی‌توان مورد بحث قرار داد. اما شکّی نیست که بعضی از آثار مؤلّفانی که کتاب‌های آنان در > کتاب الاحجارشاه آلفونس دهم <، با تکثیر و تصحیح قسمتی از آن از مونتانا، 1881، تحلیل شده ترجمه‌هایی است از کتاب‌های عربی منسوب به آپولونیوس از جمله این مؤلفان اند: الف) ابولیس
ب) ایلوز؛ ج) بِلینوس و ایلوس؛ د) پلینیوس و هرمُز (هرمس). از مقایسه این اسامی با صورت‌های نام آپولونیوس در عربی در آغاز این مقاله شواهد کافی به دست خواهد آمد.
کتاب یونانی > طالع بینی آپولونیوس تیانایی <، همزمان به کوشش نایو (آباءشناسی سریانی) و ف. بال (فهرست کتب خطی ستاره شناسی یونانی) طبع شده و مشتمل بر قطعاتی است که ترجمه لاتینی آن‌ها را از عربی می‌توان در موزه بریتانیا، و حتی یک ترجمه انگلیسی در نسخه اسلوآن 3826، پیدا کرد. همچنین ترجمه متون مشابهی از عربی، در نسخه اسلوآن 3848، آمده است.
نام شاگرد آپولونیوس که متن یونانی به وی تقدیم شده با نام مؤلف اثری که متن سریانی و عربی آن را لوی دلاّ ویدا تصحیح کرده یکی است.شاگرد دیگر آپولونیوس
آرتفیوسِ مشهور (نه آرلِتیوس،و نه آترفیوس)، مؤلف > کلید حکمت < است که اصل عربی آن، مفتاح الحکمة، را لوی دلاّ ویدا کشف و در مجله اسپکولوم معرفی کرده است.
(۱) ابن عبری، تاریخ مختصرالدول، چاپ انطون صالحانی یسوعی، لبنان ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ فلوگل، لایپزیگ ۱۸۷۱ـ۱۸۷۲.
(۳) محمد بن طاهر ابوسلیمان سجستانی، صوان الحکمة و ثلاث رسائل، چاپ عبدالرحمان بدوی، تهران ۱۹۷۴.
(۴) محمد بن محمد بلعمی، تاریخ بلعمی: تکمله و ترجمه تاریخ طبری، به تصحیح محمدتقی بهار، چاپ محمد پروین گنابادی، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۵) بلینوس، سرّ الخلیقة و صنعة الطبیعة: کتاب العلل، چاپ اورسولا وایسر، حلب ۱۹۷۹).
(۶) زکریا بن محمد قزوینی، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، چاپ فاروق سعد، بیروت ۱۹۷۸.
(۷) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء، چاپ لیپرت، لایپزیگ ۱۹۰۳.
(۸) (حسن بن محمد قمی، کتاب تاریخ قم، ترجمة حسن بن علی قمی، چاپ جلال الدین طهرانی، تهران ۱۳۶۱ ش).
(۹) مسلمة بن احمد مجریطی، غایة الحکیم، چاپ ریتر، ۱۹۳۳.
(۱۰) احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، چاپ هوتسما، لیدن ۱۸۸۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلینوس»، شماره۱۷۸۰.
