بلاء (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلاء (به فتح باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای امتحان
و آزمایش است.
این واژه از
بَلِیَ (به فتح باء
و کسر لام) به معنای کهنه شدن گرفته شده است.
طبق آیاتی که در
قرآن کریم آمده،
نعمت و مصیبت هر دو امتحان است تا انسان به واسطه آنها آزمایش شود.
بَلاء به معنای
امتحان و آزمایش از
بَلِیَ به معنای کهنه شدن گرفته شده است.
گویند: «بَلِیَ الثوبُ بِلًی
و بَلَاءً» یعنی لباس کهنه شد.
امتحان را از آن جهت
ابتلاء گویند که گویا ممتحن، امتحان شده را از کثرت امتحان کهنه میکند.
به
غم و اندوه از آن سبب
بلاء گویند که بدن را کهنه
و فرسوده میکند.
تکلیف را بدان علت
بلاء گویند که بر بدن گران است (
و آن را فرسوده میکند)
و یا اینکه آن امتحان است.
به مواردی که ماده
بلاء و مشتقات آن در قرآن کریم به کار رفته، اشاره میشود:
(وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّیِّئاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) (
و آنها را با نيكىها
و بدىها آزموديم شايد بازگردند.)
آیه (آیهی
بالا) صریح است در اینکه امتحان هم با نعمت
و هم با
نقمت میشود، نظیر آن آیه:
(وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ) (
و شما را با بدیها
و خوبیها آزمايش مىكنيم
و به سوى ما بازگردانده مىشويد.)
است.
و همچنین آیهی:
(فَاَمَّا الْاِنْسانُ اِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ) (امّا انسان هنگامى كه پروردگارش او را براى آزمايش، گرامى مىدارد
و نعمت مىبخشد
مغرور مىشود
و مىگويد: «پروردگارم مرا گرامى داشته است!»)
علی هذا نعمت
و بلا هر دو امتحان است. نمیشود گفت: صاحب نعمت در نزد
خدا عزیز
و شخص
مبتلا در پیش خدا خوار است، باید دید در مقابل نعمت
و بلا، چه عملی
و چه
صبری و یا
شکری و عبرتی از وی دیده میشود.
(هَلْ اَدُلُّکَ عَلی شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْکٍ لا یَبْلی) «آیا تو را به درخت همیشگی
و به پادشاهی که کهنه نمیشود
و همیشگی است راهنمائی کنم؟»
(یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ) «روزی که نهانها امتحان شوند پس برای او نه نیروئی است که آنها را بپوشاند
و نه کمکی.»
مراد از سرائر، اعمال
و افکار آدمی است
و امتحان شدن آنها توام با ظهور حقائق آنهاست لذا بعضی «تبلی» را آشکار شدن گفتهاند، قریب به این مضمون است آیهی:
(هُنالِکَ تَبْلُوا کُلُّ نَفْسٍ ما اَسْلَفَتْ) «در آنجا هر نفس آنچه را از پیش فرستاده امتحان میکند.»
و بد
و خوب آن را میداند
و آن توام با آشکار شدن عمل است.
(وَ اِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ اَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ) (
و نيز به ياد آوريد آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مىدادند: پسران شما را سرمىبريدند
و زنان شما را براى كنيزى زنده نگه مىداشتند
و در اينها آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان بود.)
در این آیه، ممکن است
(ذلِکُمْ) اشاره به
عذاب و ممکن است اشاره به
(نَجَّیْناکُمْ) باشد، در صورت اوّل به معنی مصیبت
و اندوه
و در صورت دوّم امتحان نعمتی است.
در
المنار به هر دو اشاره گرفته است.
همچنین است
آیه ۱۴۱ اعراف و ۶ ابراهیم (وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً) (
و خدا مىخواست تا
مؤمنان را از اين طريق به خوبى امتحان كند.)
طبرسی در ذیل
آیه ۴۹ بقره میگوید:
بلاء در
خیر و شرّ هر دو به کار میرود
و اِبْلَاء فقط در انعام، علی هذا مراد از
ابلاء در آیه فوق امتحان نیکوست.
راجع به امتحان که امتحان خداوندی چگونه است؟ به «فتن» رجوع شود.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بلی»، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰.