• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بل (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




بَلْ (به فتح باء و سکون لام) از واژگان قرآن کریم، به معنای بلکه و حرف اضراب و تدارک است. سه معنای عمده برای بل قابل استخراج است که عبارتند از: ۱- ابطال ما قبل و تصحیح ما بعد. ۲- انتقال از غرضی بغرض دیگر. ۳- ترقّی.



بَلْ به معنای بلکه و حرف اضراب و تدارک است.


راغب گوید: بل دو قسم است:

۲.۱ - قسم اول

قسم اوّل آن است که ما بعدش نقیض ما قبل است و این دو جور باشد یکی آنکه با «بل» تصحیح ثانی و ابطال اوّل مقصود باشد مثل‌ (اِذا تُتْلی‌ عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ اَساطِیرُ الْاَوَّلِینَ• کَلَّا بَلْ‌ رانَ عَلی‌ قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ) (همان كسانى كه وقتى آيات ما بر آنها خوانده مى‌شود مى‌گويند: «اين افسانه‌هاى پيشينيان است•چنين نيست كه آنها مى‌پندارند بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته است.) اساطیر بودن قرآن بواسطه «کلّا و بل» ابطال و زنگار بودن اعمال بر قلوبشان اثبات شده است.
دیگری آنکه برای تصحیح اوّل باشد مثل‌ (وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ• بَلِ‌ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی عِزَّةٍ وَ شِقاقٍ)(سوگند به قرآنى كه داراى ذكر است كه اين كتاب، معجزه الهی است• ولى کافران گرفتار غرور و اختلافند.) یعنی اعراض کفار نه برای آن است که قرآن محلّ ذکر نیست بلکه امتناع کفّار در اثر خود پسندی و مخالفت است و مثل‌ (ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ بَلْ‌ عَجِبُوا اَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ) (ق، سوگند به قرآن مجيد كه قیامت و رستاخيز حق است•آنها تعجب كردند كه پيامبرى انذارگر از ميان خودشان به سراغ آنها آمده و سخن از معاد مى‌گويد و كافران گفتند: «اين چيز شگفت آورى است!) (و این «بل» همان است که گویند برای انتقال از غرضی به غرضی است.)

۲.۲ - قسم دوم

قسم دوّم آن است که برای بیان حکم اوّل و ترقّی باشد مثل‌ (بَلْ‌ قالُوا اَضْغاثُ اَحْلامٍ‌ بَلِ‌ افْتَراهُ‌ بَلْ‌ هُوَ شاعِرٌ) (بلكه خواب‌هايى آشفته است؛ اصلًا آن را به دروغ به خدا بسته؛ بلكه او يك شاعر است؛)
(در اینجا بعد از بیان حق بودن دعوت اسلام که در ما قبل «بل» واقع است) تنبیه کرده که گفتند این سخنان خواب‌های پریشان است نه بلکه بالاتر از آن گفتند! گفتند افترا است، بعد بالاتر از آن، گفتند: دروغگوست زیرا شاعر در قرآن‌ کسی است که طبع دروغگوئی دارد.
المیزان با در نظر گرفتن آیه ما قبل‌ (اَفَتَاْتُونَ السِّحْرَ) می‌گوید: این آیه تکذیب و نسبت به باطل مرتبه مرتبه است گفتند: اضغاث احلام است یعنی خواب‌های پریشان و نامنظم است که آنها را پیامبری و کتاب خیال کرده و آن از سحر هم پائین‌تر است و اینکه گفتند (بَلِ افْتَراهُ) ترقّی است از سابق، زیرا خواب بودن لازمه‌اش اشتباه امر ولی افتراء مستلزم تعمّد است یعنی اشتباه نکرده بلکه عمدا افترا بسته است. و (بَلْ‌ هُوَ شاعِرٌ) ترقّی است از جهت دیگر، زیرا مفتری از روی تدبّر و تفکّر سخن می‌گوید امّا شاعر روی خیال و بدون تدبّر تکلّم می‌کند...».
در آیه‌ (لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لا یَکُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ‌ بَلْ‌ تَاْتِیهِمْ بَغْتَةً...) (اگر كافران مى‌دانستند زمانى كه فرا مى‌رسد نمى‌توانند آتش را از صورت‌ها و پشت‌هاى خود دور كنند، و هيچ كس آنان را يارى نمى‌كند اين قدر درباره قيامت شتاب نمى‌كردند•آرى، اين مجازات الهى بطور ناگهانى به سراغشان مى آيد و مبهوتشان مى‌كند؛) «بل» چنان‌که راغب گفته برای ترقّی است یعنی نه تنها خود را از آتش حفظ نتوانند بلکه آتش به ناگهان بر آنها آید.
نا گفته نماند یکی از معانی «بل» چنانکه قاموس و غیره تصریح می‌کند، انتقال از غرضی به غرضی است بنا بر این لازم نیست همیشه پی ابطال ما قبل «بل» بگردیم در آیاتی نظیر (قَدْ اَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی‌ بَلْ‌ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا)(به يقين كسى كه خود را پاكيزه ساخت، رستگار شد.• و آن كس كه نام پروردگارش را ياد كرد و نماز خواند.•ولى شما زندگى دنيا را مقدّم مى‌داريد،) و غیره اگر معنای اخیر را به نظر آوریم کار آسان خواهد بود.


تا اینجا سه معنی از معانی «بل» گفته شد.
۱- ابطال ما قبل و تصحیح ما بعد.
۲- انتقال از غرضی بغرض دیگر.
۳- ترقّی.
معانی دیگر نیز برای «بل» گفته‌اند که در کتب لغت باید دید.
و در خاتمه باید دانست که معنای اضراب و تدارک در تمام موارد استعمال آن ملحوظ است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص۲۲۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۱۴۱.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۳۲۵.    
۴. مطففین/سوره۸۳، آیه۱۴.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۸.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۲۳۴.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۸۵.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۸۹.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۶۸.    
۱۰. ص/سوره۳۸، آیه۲.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۵۳.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۱۸۱.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۲۷۶.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۷۲۶.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۷۰.    
۱۶. ق/سوره۵۰، آیه۲.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۱۸.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۳۸.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۵۰۵.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۲۱۱.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۳۶.    
۲۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۱۴۱.    
۲۳. انبیاء/سوره۲۱، آیه۵.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲۲.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۲۵۲.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج، ص.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۶۳.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۹۸.    
۲۹. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۱۴۲.    
۳۰. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳۹-۴۰.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲۵.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۲۸۹.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۴۰۸.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۷۷.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۲۴.    
۳۶. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۸.    
۳۷. اعلی/سوره۸۷، آیه۱۴-۱۶.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۱.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۲۶۹.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۴۴۹.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۲.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۹.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بل»، ج۱، ص۲۲۳.    






جعبه ابزار