بقّی بن مخلد قرطبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالرحمان بَقی بن مَخْلَد بن یزید اندلسی قرطبی حافظ (۲۰۱-۲۷۶ هـ)،
محدّث و مفسّر مشهور قُرطبی در
قرن سوم هجری قمری بوده است.
ابوعبدالرحمان بَقی بن مَخْلَد بن یزید اندلسی قرطبی حافظ، از خاندانی شاید اصلاً عیسوی می‌باشد.
بقی بن مخلد مانند بسیاری از مسلمانان
اندلس به شهرهای عمده مشرق مسافرت و در آن بلاد با شماری از زعمای مذاهب گوناگون، بویژه
ابن‌حنبل، معاشرت کرد،
چون به قرطبه بازگشت، در مسائل عقیدتی چندان استقلال نشان داد (گرچه بعضی او را
شافعی شمرده‌اند، و بعضی نیز گفته‌اند که او عقاید
ظاهریه را به اندلس آورد.) و با اصل تقلید چندان مخالفت نمود که دیری نگذشت با عداوت فقهای مالکی روبرو شد، حتی چیزی نمانده بود که به اتهام
بدعت‌گذاری به مرگ محکوم شود، اما بر اثر دخالت امیرمحمد اول (حک :۲۳۸ـ۲۷۳) نجات پیدا کرد و از وی اجازه یافت که آزادانه به تعلیم گزینشی خود بپردازد.
بقی، که
امیرعبداللّه زاهد شرح احوال او را نوشته است، در اواخر عمر از شهرتی به پارساییِ نزدیک به قِداست برخوردار بود، و ابن‌حَزْم او را در زمینه روایت حدیث، همتای
بخاری و دیگر محدثان نامدار دانسته است.
بقی را دریایی از علم، مجتهدی غیرمقلد، زاهد، بسیار روزه‌دار، کم‌نظیر و ناشر حدیث در اندلس دانسته‌اند.
بقی بن مخلد، در سال ۲۰۱ هـ در قرطبه اندلس متولد گردید.
بقی بن مخلد، برای کسب علم و دانش دو سفر طولانی به مشرق زمین داشت که یکی بیست، و دیگری چهارده سال به طول انجامید.
او به سرزمین‌هایی چون
حجاز،
مصر،
دمشق،
بغداد و
کوفه قدم گذارد و از اساتید بسیاری همانند
ابومصعب زهری،
یحیی بن بکیر،
ابوطاهر بن سرح،
هشام بن عمار، احمد بن حنبل و
یحیی بن عبدالحمید حمانی بهره گرفت و
استماع حدیث کرد.
افرادی چون فرزندش
احمد،
ایوب بن سلیمان مری،
اسلم بن عبدالعزیز و
هشام بن ولید غافقی از او روایت کرده‌اند.
بقی بن مخلد سرانجام به قول درست‌تر در سال ۲۷۶ هـ درگذشت.
آثار عمده بقی بن مخلد، که همه مفقود شده‌اند، عبارت بودند از تفسیری بر قرآن که
ابن‌حزم آن‌را از
تفسیر طبری برتر دانسته است، و المسند فی الحدیث که از سیصد
صحابی نقل شده است و احادیث در آن حسب موضوع و در ذیل نام‌های صحابه‌ای که آن‌ها را
روایت کرده بودند و به ترتیب الفبایی آن نام‌ها تنظیم شده بود و فتاوی الصحابه و التابعین.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
(۱) ابن بشکوال، کتاب الصلة فی اخبار ائمة الاندلس، چاپ کودر، مادرید۱۸۸۳، ش ۲۷۷.
(۲) ابن عذاری، کتاب البیان المغرب، چاپ کولن و لوی ـ پرووانسال، لیدن ۱۹۴۸ـ۱۹۵۱، ج ۲، ص ۱۱۲ به بعد.
(۳) ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج ۳، ص ۲۷۷ـ۲۸۲.
(۴) محمدبن حارث خشنی، القضاة، فهرست.
(۵) احمدبن یحیی ضبّی، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، چاپ کودیرا و ریبیرا، مادرید ۱۸۸۵، ش ۵۸۴.
(۶) احمدبن محمد مقرّی، نفح الطّیب، لیدن ۱۸۵۵ـ۱۸۶۱، فهرست.
(۷) علی بن عبدالله نباهی، مرقبة، جاهای متعدد.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بقی بن مخلد»، شماره۱۲۰۲. پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۰۴، برگرفته از مقاله «ابوعبدالرحمان بقی بن مخلّد قرطبی».
