برهان مآثر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْهان‌ِ مَآثِر، کتابی درباره تاریخ سلاطین دکن به
زبان فارسی، نوشته
سید علی بن عزیزالله طباطبا، مورخ شیعی سده‌های ۰ و ۱ق/ ۶ و ۷م می‌باشد.
نویسنده پس از آنکه به دستگاه نظام شاهیان راه یافت، در ۱۰۰۰ق/ ۱۵۹۲م به امر برهان نظام شاه دوم حک ۹۹۹-۱۰۰۳ق/ ۱۵۹۱- ۱۵۹۵م، تألیف کتاب برهان مآثر را آغاز کرد.
و در ۱۰۰۳ق آن را به اتمام رسانید.
مؤلف پس از یک مقدمه چند صفحه‌ای، سلاطین دکن را بر اساس مقر حکومت‌شان به طبقه تقسیم کرده است:
طبقه اول به پادشاهان بهمنی گلبرگه اختصاص دارد که حکمرانی آنان با جلوس سلطان
علاءالدین حسن شاه بهمنی حک ۷۴۸-۷۵۹ق/۱۳۴۷- ۱۳۵۸م آغاز شده
، و با وفات سلطان فیروزشاه بهمنی ۸۰۰- ۸۲۵ق/ ۱۳۹۸-۱۴۲۲م خاتمه یافته است.
طبقه دوم درباره سلاطین بهمنی بیدر است که یک
قرن بر این
سرزمین حکم راندند و سلطنت آنان با پادشاهی احمد شاه حک ۸۲۵- ۸۳۸ق/۱۴۲۲- ۱۴۳۵م آغاز شده
، و با سلطان
محمود شاه بهمنی د ۹۲۴ق/۱۵۱۸م به انجام رسیده است.
طبقه سوم به شاخه نظام شاهیان در احمدنگر اختصاص یافته، و شامل احوال و اوضاع روزگار احمد شاه بحری حک ۸۹۶ -۹۱۴ق/۱۴۹۱- ۱۵۰۸م و سایر امرای نظام شاهیه تا عصر برهان نظام شاه دوم است.
طباطبا قسمتی از مطالب اثر خود را از تواریخ معتبر سلاطین
هند و نیز از کتاب
عیون التواریخ و تاریخ محمود شاهی اقتباس کرده است؛
لیکن بخش مهمی از مندرجات آن مبتنی بر دیده‌ها و شنیده‌های خود اوست و به همین سبب، از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار شده است.
برهان مآثر گذشته از آنکه در تاریخ بهمنیان و نظام شاهیان هند از جمله مآخذ معتبر و مهم تاریخی محسوب می‌شود، به طور غیر مستقیم از احوال قطب شاهیان، عادل‌شاهیان و پادشاهان گجرات نیز سخن رانده است. این کتاب همچنین حاوی مطالب مفیدی درباره جغرافیای تاریخی شهر احمدنگر و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی نظام شاهیان و نیز چگونگی گرایش مذهبی امرای نظام شاهیه از
حنفیه به
امامیه است.
پس از وفات علی بن طباطبا، فرزندش ابوطالب طباطبا در ۱۰۳۸ق/ ۱۶۲۸م به تکمیل این کتاب پرداخت
و نکات مهمی درباره اواخر عصر نظام شاهیان و حمله اکبر شاه
مغول به احمدنگر و سرانجام، انقراض
حکومت نظام شاهی به آن افزود.
اسلوب نگارش برهان مآثر، منشیانه، زیبا و شیواست و مؤلف مطالب تاریخی را با اشعار نغز فارسی آراسته است. این کتاب در ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م با دیباچه‌ای از سیدهاشمی فریدآبادی در دهلی به چاپ رسید. همچنین دو خلاصه از آن به زبان انگلیسی ترجمه شده که یکی در
لندن ۱۹۰۰م و دیگری در بمبئی ۱۹۲۳م انتشار یافته است.
(۱) طباطبا، ابوطالب، تکمله بر برهان، مآثر نک: هم، طباطبا، علی.
(۲) طباطبا، علی، برهان مآثر، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
(۳) طبری، محمدعلی، زبدة الاثار، تهران، ۳۷۲ش.
(۴) یزدانی، عبدالحمید، «تاریخ»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۹۷۱م.
(۵) Storey، C A، Persian Literature، London، ۱۹۷۰.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان مآثر»، شماره۴۸۱۹.
