برخوردار ترکمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرزابرخوردار بن محمود ترکمان فراهی،
نویسنده،
شاعر و
منشی دوره صفوی بود.
تاریخ
تولد و
مرگ او روشن نیست، تنها اطلاعات ما از او برگرفته از دیباچه کتاب
محبوب القلوب است که در آن شرح حال خود را به دست داده است. او در فراه زاده شد و در همان‌جا به فراگیری
ادب و
دانش پرداخت و در جوانی به نویسندگی و شاعری روی آورد.
میرزابرخوردار به مرو شاهجان رفت و دو
سال نزد اصلان خان،
حاکم آنجا، به سر برد. چندی بعد به
اصفهان رفت و منشی
حسن قلی خان قورچی باشی شاملو شد. در اصفهان به محافل ادبی راه یافت و به
تدوین مجموعه داستان‌های «رعنا و زیبا» پرداخت. بعدها با
تشویق اهل ادب، داستان‌های جدیدی به این مجموعه افزود و آنها را تقسیم‌بندی محتوایی کرد و محفل آرا نامید.
برخوردار چندی بعد به
فراه بازگشت و مدتی به منشی‌گری پرداخت، آنگاه به
هرات و
مشهد و سرانجام به اُلکای «دُرون» ـ از توابع درگز ـ رفت.
و ملازم
منوچهرخان قَرَچغای شد که در ۱۰۳۵ ـ سی و نهمین سال
سلطنت شاه عباس ـ به
حکومت خراسان رسیده بود.
بنابر گفته برخی که او را از منشیان
سده دوازدهم دانسته‌اند، صحیح نیست.
برای برخوردار بن محمود دو اثر نام‌برده شده است که به آنها اشاره می‌شود:
در یورش کردهای چَمِشْکَزَک به
قلعه درون، کتاب محفل آرای برخوردار ترکمان
غارت شد.
او پس از چندی در
خبوشان (
قوچان کنونی) آن را بازنگاری کرد و محبوب القلوب نامید.
این کتاب در یک مقدمه، پنج باب و خاتمه تنظیم شده
و به مناسبت حکایات «شمسه و قهقهه»، در باب دوم، به شمسه و قهقهه نیز
شهرت یافته است. نثر کتاب محبوب القلوب مصنوع و دشوار است، اما در
روایت داستان‌ها سخن نویسنده شیرینی دیگری می‌یابد و روان‌تر می‌شود.
این کتاب بارها در
بمبئی و
تهران چاپ شده و آخرین بار در ۱۳۳۷ ش در تهران منتشر شده است.
افزون بر محبوب القلوب، کتاب تاریخی
احسن السیر، منسوب به اوست که در فاصله سال‌های ۹۳۰ یا ۹۳۷ نگاشته شده است.
به گفته استوری
به نقل از ویلیامز این اثر ظاهراً در چهار جلد تألیف شده بوده که تنها جلد چهارم آن در دست است و رویدادهای سلطنت شاه اسماعیل و بابر پادشاه را دربر می‌گیرد و نویسنده آن را به
شاه اسماعیل صفوی تقدیم کرده است.
زمان تألیف احسن السیر (۹۳۰ـ۹۳۷) و
تحریر مجدد محبوب القلوب پس از ۱۰۳۵
نشان می‌دهد که فاصله
نگارش این دو کتاب حدود یکصد سال است؛ ازینرو در صحت ادعای استوری باید تردید کرد؛ بویژه آن‌که برخوردار ترکمان، خود از آن یاد نکرده است.
میرزا برخوردار
شعر نیز می‌سروده و از او اشعاری، با تخلّص «ممتاز»، به صورت پراکنده در میان داستان‌های محبوب القلوب آمده است.
(۱۵) اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۱۶) صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۵، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۷) فراهی، برخوردار بن محمود، محبوب القلوب، تهران، ۱۳۳۷ ش.
(۱۸) مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ ش.
(۱۹) Encyclopaedia Iranica, sv "Bark § ¢ orda ¦ r Torkma ¦ n", (by R DMc Chesney).
(۲۰) Charles Ambrose Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, vol I, Londo n ۱۹۷۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برخوردار ترکمان».
