بدائع الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« بدائع الاصول (تقریرات
آیة الله سید علی الموسوی البهبهانی )»، به
زبان عربی ، تالیف آیة الله
سید علی شفیعی است. این محاضرات، در
حوزه علمیه اهواز القاء شده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف،
مباحث الفاظ ، مقصد ثانی (در باره
ظن) و ملاحق است. برخی از
مباحث اصولی، از قبیل
مطلق و مقید ،
مجمل و مبین و
مباحث قطع در کتاب وجود ندارد که علت آن، حاضر نبودن مؤلف، در محاضرات استاد است که خود داستان دیگری دارد که مؤلف، در مقدمه، به آن اشاره کرده است.
مؤلف ، در ابتدای کتاب، جهت تبرک و تیمن تعریف
فقه را بر تعریف
اصول ، مقدم کرده و بیان می‌کند که فقه، در اصطلاح، علم به احکام شرعیه فرعیه از روی ادله تفصیلیه است، سپس این تعریف را از وجوه مختلف مورد بررسی قرار داده و به تعریف
علم اصول و موضوع آن می‌پردازد. ایشان، کلام
آخوند خراسانی را در موضوع علم، مردود دانسته و از زوایای مختلف، اشکالات آن را آشکار می‌سازد و در «نتیجة المقال» نظریه خود را بیان کرده، سپس وارد
مباحث کتاب می‌شود که عبارتند از:
بحث وضع و اقسام آن، معنای اسمی و حرفی، احکام دلالت و اقسام آن، وضع مرکبات، استعمال لفظ در فرد و نوع و شخص، استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد، حقیقت و مجاز و بیان علائم آن دو، ترادف و اشتراک، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم.
مؤلف، بعد از این مقدمات،
مبحث اوامر را آغاز کرده و آن را در قالب چهار بخش مورد تحقیق قرار می‌دهد:
۱. آیا برای امر، صیغه مخصوصی وجود دارد؟
۲. افاده امر برای وجوب یا ندب یا غیر این دو.
۳.
مبحث طلب و
اراده .
۴. مره و تکرار.
به نظر مؤلف، در
بحث طلب و اراده دو قول هست؛ قول اول که منسوب به اکثر
امامیه و
معتزله است، این است که طلب عین اراده است و قول دوم که منسوب به اشاعره است، آن است که میان آنها تغایر و تفاوت وجود دارد.
دلیل
اشاعره ، آن است که بی شک حسب مفاد برخی
آیات و
احادیث ،
خداوند از مردم،
ایمان و
اطاعت را طلب کرده است؛ حال اگر طلب و اراده اتحاد داشته باشند، لازمه اش این است که خداوند اراده ایمان و اطاعت کرده است، اما ثبوتا در بسیاری از موارد تخلف صورت گرفته و عده زیادی،
اهل کفر و
عصیان شده‌اند؛ این، در حالی است که تخلف مراد از اراده الهی محال است و این امر، به وضوح دلالت بر مغایرت طلب و اراده دارد.
مؤلف، در پاسخ اشاعره می‌فرماید: عدم تخلف مراد از اراده، در مورد
اراده تکوینی است که محل نزاع نیست؛ نه در مورد اراده تشریعی که در آن، بناء، بر امهال و امتحان بندگان می‌باشد...
ایشان، بعد از تبیین بخش‌های چهارگانه اوامر، به
بحث عموم و خصوص می‌پردازد و در آن، صیغه عام، مقدار
تخصیص ، و تمسک به عام در
شبهه مصداقیه را مورد مداقه قرار داده و سپس وارد مقصد دوم کتاب می‌شود.
مقصد دوم، در باره
ظن است. مؤلف در ابتدای مقصد بیان می‌کند که
شیخ انصاری بحث ظن را در دو مقام مطرح کرده است؛ مقام اول، امکان تعبد به
ظن عقلا و مقام دوم، وقوع تعبد به
ظن عقلا یا شرعا است.
نظر
ابن قبه ، امتناع وقوعی تعبد به خبر واحد است و دلایل وی چنین است:
۱. اگر تعبد به
خبر واحد ، در فروع و
احکام جایز باشد، باید در
اخبار از
الله و اصول دین هم جایز باشد و التالی باطل، فالمقدم مثله.
۲.
تعبد به خبر واحد، منتهی به تحلیل
حرام و تحریم
حلال می‌شود، چون ممکن است خبر واحد، دلالت بر حرمت چیزی که در واقع حلال است داشته باشد و یا بر عکس. مؤلف، دلایل ابن قبه را مورد نقد و بررسی قرار داده، آن گاه به
بحث در باره سایر اصول تاسیس شده در رابطه با حجیت و
عدم حجیت ظن ، پرداخته و در نهایت عدم
حجیت ظن را ثابت می‌کند. ایشان، سپس به بررسی ظنون و اماراتی که دلیل معتبر بر حجیت آنها وجود دارد و به وسیله آن، از مقتضای اصل اولی عدول می‌شود می‌پردازد.
ظنونی که در این کتاب، مورد مطالعه قرار می‌گیرند، عبارتند از:
ظواهر کتاب ،
اجماع منقول ،
قول لغوی ،
شهرت فتوایی و
خبر واحد . مؤلف، در این مقصد، به
بحث ظن در اصول دین نیز می‌پردازد و اقوال شش گانه را مطرح کرده و کلام
صاحب قوانین را در این باره ذکر می‌کند.
وی، در تتمه
بحث، این مطلب را بررسی می‌کند که آیا
اسلام و
کفر نقیضان هستند یا ضدان؟ شایان توجه اینکه مؤلف ملحقاتی دارد که عبارتند از:
کتاب الصوم ، بطلان وجود ذهنی، تحقیق در باره قاعده بسیط الحقیقة، بطلان مسامحه بین علت و معلول،
بحث در تقسیمات کلی.
نرم افزار جامع اصول فقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
