بانی السماء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بانی السماء، سازنده و برپا دارنده
آسمان‌ها و از اسما و
صفات الهی می‌باشد.
بانی
اسم فاعل از ریشه (ب ن ی) به معنای ساختن و برآوردنِ
خانه و مانند آن و ضدّ ویران کردن آن است.
برخی در بیان معنای
بناء و فرق آن با واژه‌های مشابهی مانند
خلق و
تکوین گفته‌اند:خلق و تکوین عبارت از ایجاد چیزی است که هیچ سابقه‌ای نداشته است، در حالی که بن اء عبارت از ترکیب موادّ و اجزاء و ایجاد شکل و هیئتی خاصّ است،
بنابراین، بانی کسی است که موادّ اوّلیه و خام را که هیچ صورت ترکیبی ندارد و بدون استفاده کناری افتاده است با نظم و انضباط خاصّی به هم پیوند می‌دهد و آنها را به صورت خانه و مانند آن برافراشته و برپا می‌دارد.
سماء نیز به معنای
آسمان است. البته
لغویان برای این واژه معانی دیگری مانند:
سقف خانه، پشت
اسب و... را ذکر کرده‌اند.
بانی‌السماء از اسمهای افعال خداست که از مرتبه فعل او انتزاع می‌شود و گرچه در
قرآن به کار نرفته است؛ ولی در ۵ آیه بنای آسمان در قالب فعلهای «بنیْنها»
«بن ینا»
و «بنیها»
به
خداوند نسبت داده شده است. افزون بر این از آیاتی که از بی‌ستون بر افراشتن آسمان‌ها،
تسویه آسمان‌ها یا استوار ساختن آنها به صورت آسمانهای هفت‌گانه،
آفریدن یا استوار کردن آسمان‌ها به صورت سقفی محفوظ
و رتق و فتق آسمان‌ها
سخن به میان آورده می‌توان اسم بانی‌السماء را استفاده کرد.
گفتنی است که در برخی از
دعا‌ها دو اسم «بانی‌الم بنیات»
و «بانی المسموکات»
بر خداوند اطلاق شده است که اگر مراد از م بنیات (بناها) و مسموکات (سقفها) همان آسمانهای معهود باشد معنای دو اسم مزبور را نمی‌توان با معنای «بانی‌السماء» بی‌ارتباط دانست.
به نظر می‌رسد معنای «بانی‌السماء» به عنوان یکی از اسمای خداوند تفاوت چندانی با مجموع
معنای لغوی بانی و سماء ندارد، بنابراین می‌توان گفت در اطلاق اسم بانی‌السماء بر خداوند فقط برافراشتن و انسجام بخشیدن آسمان‌ها به صورت کنونی مورد نظر است؛ نه اصل آفرینش آنها، زیرا در این صورت فرقی بین اطلاق اسم «بانی‌السماء» و تعبیراتی چون فاطرالسماوات: «فاطِرِ السَّموتِ والاَرضِ»،
بدیع السماوات: «بَدیعُ السَّموتِ والاَرضِ»
و خالق السماوات: «خَلَقَ اللّهُ السَّموتِ والاَرض»
که هر کدام معنای ویژه خود را دارد نخواهد بود، ازاین‌رو آیاتی که بنای آسمان‌ها را به خدا نسبت می‌دهد گویا بدین معناست که خداوند موادّ اوّلیه آسمان‌ها و کرات آسمانی را که پیش از این موادّ خامی بیش نبود و خود خدا نیز آنها را آفریده بود با تدبیر و‌حکمت و قدرت خود برافراشت و به صورتی که اکنون مشاهده می‌کنید منظّم و مرتّب ساخت.
این معنا با آیاتی که به سابقه آسمان‌ها اشاره‌کرده و آن را به صورت گازهای فشرده‌ای دانسته که شکل مذاب داشته و از آن آب تعبیر‌شده
. «و هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّموتِ والاَرضَ فی سِتَّةِ اَیّام وکانَ عَرشُهُ عَلَی الماءِ»
یا آن را دخان تعبیر کرده: «ثُمَّ‌استَوی اِلَی السَّماءِ وهِیَ دُخانٌ»
یا از به هم پیوسته بودن آسمان‌ها و زمین سخن گفته: «اَوَ لَم یَرَ الَّذینَ کَفَروا اَنَّ السَّموتِ والاَرضَ کانَتا رَتقًا فَفَتَقنهُما»
و نیز با آیاتی که از مراحل آفرینش آسمان‌ها سخن می‌گوید:
سازگاری دارد و بر نظریه‌های پذیرفته شده از ناحیه
کیهان شناسان که معتقدند نظام کنونی جهان و کهکشان‌ها و کرات آسمانی پس از گذراندن مراحلی بدین صورت درآمده
نیز قابل تطبیق است.
برخی از
مفسران در پاسخ به این سؤال که حکمت به کار رفتن واژه بناء، آن‌هم به‌طور مکرّر، درباره آسمان «والسَّماءِ و ما
بنها»
«اَمِ‌السَّماءُ
بنها «
«جَعَلَ لَکُمُ الاَرضَ فِرشًا والسَّماءَ بناءً»
چیست وجوهی را بیان کرده‌اند؛ از جمله آنکه:آسمان تا
روز قیامت باقی است و چیزی از آن از بین نمی‌رود، برخلاف زمین که در معرض تغییر و تبدل است، بنابراین
زمین مانند‌فرشی است که گاهی پهن و گاهی جمع می‌شود، و آسمان نیز به منزله بنایی است که آن را‌برافراشته‌اند‌و ثابت و برقرار است.
برخی دیگر از مفسران در رابطه با به کارگیری لفظ بناء درباره آسمان گفته‌اند:
قرآن در پاسخ به
مشرکانی که
قیامت را باور نداشته و می‌گویند:آیا ما (پس از
مرگ ) آنگاه که
استخوانهای پوسیده گشتیم به حال نخست بازگردانیده می‌شویم: «یَقولونَ اَءِنّا لَمَردودونَ فِی‌الحافِرَه • اَءِذا کُنّا عِظمًا نَخِرَه»
برای تبیین سخت‌تر بودن خلقت آسمان، به تفصیل آفرینش آسمان با لفظ بناء اشاره کرده و فرموده است:آیا شما در آفرینش سخت‌ترید یا آسمان که آن را برافراشت
: «ءَاَنتُم اَشَدُّ خَلقًا اَمِ السَّماءُ
بنها»
در آیه ۶
ق نیز قدرت خداوند را به منکران
معاد گوشزد کرده است که همان خدایی که این آسمان با عظمت را بدون هر گونه خلل و سستی بنا کرد و همچون سقفی بدون ستون برافراشت قادر است
بنیه متلاشی شده انسان را دوباره در قیامت بنا کند: «اَفَلَم یَنظُروا اِلَی السَّماءِ فَوقَهُم کَیفَ بنینها...».
شایان توجّه آنکه در آیات مربوط به بحث که بنای آسمان‌ها را به خداوند نسبت داده گاهی بنای یاد شده به صورت مفرد فقط به خدا نسبت داده شده است؛ مانند: «
بنها»
و گاهی به صورت متکلّم مع الغیر که نقش دیگر موجودات نیز مورد نظر است؛ مانند: «بنینها»
و «بنینا».
شاید سرّ این نکته آن باشد که در آیات دسته نخست همه وسایط دخیل در بنای آسمان‌ها در مسبّب الاسباب فانی دانسته شده است، بر خلاف آیات دسته دوم که وسایط یاد شده نیز لحاظ گشته است.
بحارالانوار؛ پيدايش و مرگ خورشيد؛ التحقيق فى كلمات القرآن الكريم؛ التفسير الكبير؛ تفسير نمونه؛ الفرقان فى تفسيرالقرآن؛ لغت نامه؛ المصنف فى الاحاديث و‌الآثار؛ مقايسه‌اى ميان تورات انجيل قرآن و علم؛ معجم مقاييس اللغه؛ منتهى الارب فى لغة العرب؛ المنجد فى اللغه؛ من علم‌الفلك القرآنى؛ الميزان فى تفسير القرآن؛ نهج‌البلاغه.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «بانی السماء».
