باشماقلق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باشْماقْلِق، یا پاشماقلق در اصطلاح تشکیلات دربار
عثمانی مستمری و حقوق ویژه مادر
سلطان، همسران، خواهران، دختران و نزدیکان
پادشاه بود که برای تهیه لوازم شخصی مانند کفش، لباس و سایر احتیاجات آن‌ها از محل درآمد املاک خالصه (خواص همایون) پرداخت می‌شد.
باشْماقْلِق، یا پاشماقلق (مرکب از واژه «باشماق» به معنی کفش و پسوند نسبت «لق»)، در اصطلاح تشکیلات دربار
عثمانی مستمری و حقوق ویژه مادر
سلطان، همسران، خواهران، دختران و نزدیکان
پادشاه بود که برای تهیه لوازم شخصی مانند کفش، لباس و سایر احتیاجات آن‌ها از محل درآمد املاک خالصه (خواص همایون) پرداخت می‌شد
میزان این مستمری سالانه از ۲۰ هزار آقچه تجاوز نمی‌کرد،
اما در
سده ۱۱ق/۱۷م درآمد تیول‌های نظامی بدون مصرف را نیز بر آن افزودند (IA، ج۲، ص۳۳۳)
بنابر اسناد، اگرچه این نوع مستمری در سده ۹ق/۱۵م نیز در موارد استثنایی وجود داشته، ولی رواج آن به عنوان «آرپالق» (ه م) ظاهراً از سده ۱۱ق/۱۷م شروع شده است (IA، ج۲، ص۳۳۳). پادشا‌هان عثمانی در آغاز برقراری این مستمری یک دهکده از املاک خالصه را به
مالکیت مادر سلطان و دیگر کسانی که مشمول این مقرری بودند، واگذار می‌کردند و یا چند روستا را به عنوان
تیول به «
تیمار» و «
زعامت» آن‌ها می‌دادند.
از آن‌جا که شاهزاده خانم‌ها هیچ‌گونه مقام دولتی و رسمی نداشتند، این مستمری مادام‌العمر به آن‌ها داده می‌شد، (IA، ج۲، ص۳۳۳).
در برخی از ادوار تاریخ عثمانی این مقرری را به کسانی خارج از خانواده سلطنتی نیز می‌دادند، چنانکه در زمان
سلطان مراد سوم، برخی از امرا این قبیل روستا‌ها را با عنوان «آرپالق»، «باشماقلق» و نظایر آن به اطرافیان خود واگذار می‌کردند.
باشماقلق در اواخر سده ۱۲ق/۱۸م با عنوان «خاص» و «مالکانه» نیز پرداخت می‌شد. با شروع عصر تنظیمات و اصلاحات (ه د، ج۹، ص۲۵۵) این نوع مستمری‌ها لغو، و به جای آن‌ها حقوق منظم تعیین گردید.
(۱) جودت احمد، تاریخ، استانبول، ۱۳۰۹ق.
(۲) کاظم قدری حسین، تورک لغتی، استانبول، ۱۹۲۸م.
(۳) Pakalon، M Z، Osmanl o tarih deyimleri ve terimleri s N zl O g O، Istanbul، ۱۹۸۳.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۵۸،برگرفته از مقاله «باشْماقْلِق».
