بازگشت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بازگشت، اصطلاحی در طریقه
نقشبندی است.
یکی از هشت کلمه ای که خواجه عبدالخالق غُجدوانی (متوفی ۵۷۵) وضع کرده و به همراه سه کلمه دیگر، که بعدها افزوده شده است، اصول یازده گانه
طریقه نقشبندیه را تشکیل می‌دهد.
این کلمه
فارسی، مانند دیگر
اصطلاحات فارسی نقشبندیه (مثل «هوش در دم»، «نظر بر قدم»)، در متون
عربی و
ترکی و
اردو نیز به همین هیئت متداول است.
بازگشت آن است که سالک پس از ذکر («یادکرد»)، که با شرایطی خاص گفته می‌شود، این عبارت را به زبان آرد یا بر
دل بگذراند که «الهی انتَ مقصودی و رضاکَ مطلوبی» (خداوندا مقصود من تویی و خشنودی تو خواست من است).
معمولاً عبارت بازگشت پس از هر صد بار
ذکر گفته می‌شود
و گاه در آغاز ذکر نیز ادا می‌شود.
غرض اصلی از بازگشت، چنانکه گفته اند،
نفی خواطر است.
بدین وسیله درون
سالک از هر خاطرِ نیک و بد پاک و از تصور ما سوای حق فارغ می‌شود و ذکر او از شایبه غیْرخالص می‌ماند
چون، به تعبیر
شیخ احمد سرهندی، «مقصودیّت شی ء مستلزم معبودیّت آن است»، بازگشتْ سالک را از تصوّر هر مقصود و معبودی جز خدا باز می‌دارد.
برخی گفته‌اند که بازگشت کنایه از رجوع ذاکر به
خداوند است برای اظهار
عجز و
تقصیر؛ زیرا
توفیق ذکر و
حضور داشتن و کشف
اسرار، همه، به یاری خداوند تعالی است.
(۱) محمدبن
محمد پارسا، تحفة السالکین، دهلی ۱۳۸۳.
(۲) محمدبن
محمد پارسا، قدسیّة، چاپ
احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۳) عبدالمجیدبن محمدخانی، الحدائق الوردیه فی حقائق اجلاّءالنقشبندیه، قاهره ۱۳۰۶.
(۴) احمدبن عبدالاحد
سرهندی، مکتوبات امام ربانی، لاهور ۱۳۹۱.
(۵) محمداسعد صاحب زاده، الفیوضات الخالدیه، قاهره ۱۳۱۱.
(۶)
احمد بن مصطفی کمشخانوی، جامع الاصول، استانبول ۱۲۷۶.
(۷) علی بن حسین واعظ کاشفی، رشحات عین الحیات، چاپ اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بازگشت»، شماره۲۰۳.
