• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

باب علی در مسجدالحرام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



باب علی علیه السلام از درهای ضلع شرقی مسجدالحرام است.



باب علی علیه السلام از درهای مسجدالحرام در جنوب دیوار شرقی مسجد است
[۲] التاریخ القویم، محمد طاهر الكردي، ج۲، ص۱۲.
[۴] مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۱.
که در سده سوم ق. با نام باب البَطحاء به سبب قرار گرفتن در برابر مجرای وادی بطحاء و نیز باب سوق اللیل (جایی در مکه)
[۷] الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۹.
[۸] قاموس الحرمین، محمد رضا النعمتي، ص۵۱.
و باب بنی‌هاشم
[۹] اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۶۶.
[۱۱] قاموس الحرمین، محمد رضا النعمتي، ص۵۱.
از آن یاد شده است.


نخستین بار در سده پنجم ق. به نام این باب و ورود حضرت علی علیه السلام از آن برای گزاردن نماز اشاره شده است.از آن هنگام تا کنون این در با همین نام شناخته می‌شود.
[۱۴] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۰.
برخی قرار گرفتن این باب در برابر شعب علی علیه السلام (بنی هاشم یا ابی‌طالب) را علت این نام‌گذاری دانسته‌اند.
[۱۵] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۱۰.
[۱۶] معجم معالم الحجاز، عاتق بن غيث البلادي، ج۵، ص۵۶.



این باب در گسترش دوم دوران مهدی عباسی (حک:۱۵۸-۱۶۹ق.) به عنوان پنجمین و واپسین در دیوار شرقی ساخته شد.بنای آن را آغاز گسترش مسجدالحرام در این دوره دانسته‌اند.
[۱۸] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۰.
شماری بر این باورند که در این گسترش، پس از افزوده شدن ۹۰ ذراع (حدود پنجاه و پنج متر و نیم) به مساحت مسجد ، مجرایی برای عبور سیل به مسجد افزوده شد.
[۱۹] تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۸۴.
از این رو، این در با طراحی مهندسی ویژه، در مکانی قرار گرفت که سیل از این در وارد و با کمترین آسیب‌رسانی از باب بقالین (حَزْوَرَه) در ضلع غربی مسجد خارج شود.
[۲۱] اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۷۳.
[۲۲] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۰۹.



بنای این باب و گزارش‌های دقیق ساخت آن، به قلم تاریخ‌نگاران دوره‌های گوناگون ثبت شده است. این باب در آغاز با پهنای ۲۱ ذرع (بیش از ۱۰ متر) با سه ورودی و سه طاق به ارتفاع ۱۳ ذرع (بیش از ۶ متر) که بر دو ستون مرمرین قرار داشتند، بنا نهاده شد. هر ورودی با دو لنگه در‌ چوبی از جنس ساج ، باز و بسته می‌شد. درون و بیرون طاق‌ها کاشی‌های رنگی نماکاری شده، داشت. دو طرفِ در با صفحه‌های مرمرین سفید، قرمز و زرد و سنگ‌های مرمر با آب طلا تزیین شده بود.
[۲۴] الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.
این باب با هفتیا پنج پله
[۲۷] الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.
به بیرون مسجد می‌رسید. هم‌زمان با ساخت این در، مناره‌ای به ارتفاع ۹۰ متر
[۲۸] حرمین شریفین، حسين قره‌چانلو، ج۱، ص۱۱۲.
کنار آن فراهم شد که به مناره باب علی شناخته گشت.
[۲۹] الارج المسکی، علي عبدالقادر الطبري، ج۱، ص۱۷۹.
[۳۰] سفرنامه حجاز، محمد لبيب البتنوني، ج۱، ص۲۱۳.
بالای این باب، پنجره‌ای در فاصله ۲۳ ذرعی (حدود ۱۱ متر) آستانه در، به پهنای ۲۴ ذرع (کمتر از ۱۲ متر) و ارتفاع چهار ذرع (حدود دو متر) از جنس چوب ساج، مزین به طلا و گوهر، وجود داشت.
[۳۲] الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.



این باب در دوره‌های گوناگون مرمت‌ و بازسازی‌ شد؛ از جمله تعمیر به سال ۷۳۸ق. پس از کنده شدن لنگه‌های آن بر اثر جریان سیل
[۳۴] اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۵.
به سال ۸۲۶ق. در دوران حکومت بَرَسبای مملوکی
[۳۵] العقد الثمین، محمد الفأسي، ج۱، ص۲۵۲.
[۳۶] اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۳، ص۵۹۹-۶۰۰.
[۳۷] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۷.
؛ و نیز اول محرم سال ۸۸۱ق. در دوران حکومت سلطان سیف الدین قایتبای مملوکی (حک:۸۷۲-۹۰۱ق.).
[۳۸] اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۴، ص۶۰۱.
همچنین به سال۹۶۴ق. در گسترش دوره سلطان سلیمان قانونی • (حک:۹۲۶-۹۷۴ق.) تعمیراتی در آن صورت گرفت.
[۳۹] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر،ج۱، ص۹۱.



در گسترش مسجدالحرام (۹۸۰-۹۸۴ق.) در دوران حکومت سلطان سلیم دوم (حک:۹۷۴-۹۸۲ق.) و سلطان مراد (حک:۹۸۲-۱۰۰۳ق.) این باب ویران و بازسازی شد.
[۴۰] تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
[۴۱] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۱.
این تجدید بنا باعث تغییرهایی در شکل معماری آن گشت و در با همان وسعت، با سه ورودی و هر ورودی با دو لنگه در چوبی ساخته شد. بر بالای هر یک از ورودی‌ها، طاق‌های مخروطی ساختند و آن را با رنگ‌های متضاد نقش زدند. از این تضاد رنگ در نمای بیرونی در‌ها نیز بهره بردند. این سه طاق بر دو ستون مستطیل قرار گرفتند.
[۴۲] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۱-۹۳.
میزان ارتفاع در از سطح مسجد ۱۳ پله (هر پله ۲۸ سانتی متر)
[۴۳] مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۱.
و از سطح خیابان پنج پله بود.
[۴۴] حرمین شریفین، حسين قره‌چانلو،، ج۱، ص۸۳.
بالای این در، کتیبه‌ای قرار داشت که از باب عباس آغاز می‌شد و تا باب علی ادامه داشت.
[۴۵] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.
در باب بنی‌هاشم، میله سبز رنگی برای کسانی که بخواهند از مروه به طرف صفا بروند، قرار داشت.بالای این دو در ۱۱۵
[۴۷] تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
یا ۱۲۵
[۴۸] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.
کنگره سنگی به شکل برگ‌های سه گوش ساخته شد. در ورودی از درون و بیرون، دارای کتیبه‌های سنگی بود که زمان واپسین گسترش مسجدالحرام در تاریخ ۹۸۴ق. بر روی آن حکاکی شده بود.
[۴۹] تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
نیز کتیبه‌ای بالای این در با خط ثلث به بازسازی آن به فرمان سلطان مراد به سال ۹۸۸ق. اشاره داشت.
[۵۰] تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.



در سال ۱۲۵۹ق. به فرمان عبدالمجید دوم عثمانی (حک:۱۲۵۵-۱۲۷۷ق.) یک راهرو برای این در ساخته شد.
[۵۱] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.



باب علی با همین ویژگی‌های باقی ماند تا در گسترش اول سعودی (۱۳۶۸-۱۳۷۵ق.) از میان رفت و محدوده آن به مسعی افزوده شد. به جای آن، دری دیگر با سه طاق و دو ورودی در مسعی با همین نام ساخته شد.
[۵۲] عمارة المسجد الحرام و المسجد النبی، ص۱۲۵.
[۵۳] عمارة المسجد الحرام و المسجد النبی، ص۱۴۴.
[۵۴] موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني، ج۴، ص۴۶۷.
ارتفاع این باب به اندازه سه طبقه از مسجدالحرام بود و بالای هر طاق پنجره‌ای محراب‌گون با نرده‌های آهنی فراهم شد. برای این باب، چهار ستون ساختند که ارتفاع آن تا پایان طبقه دوم بود. قسمت پایین ستون را با سنگ گرانیت مشکی دارای رگه‌های سفید نماکاری کردند. بالای هر ستون، تاجی در حد فاصل میان طبقه دوم و سوم قرار داشت. در قسمت فوقانی طاق‌ها نیز سه ایوان با سنگ مرمر سفید طرح‌دار چشم‌نوازی می‌کرد. در وسط این ایوان‌ها دو مستطیل درون یکدیگر طراحی شده بود. مستیطل درونی یک ستاره با ۱۶ ضلع در وسط داشت. برای هر یک از دو ورودی باب، دو لنگه در چوبی با طراحی‌های اسلامی و مزین به آیات و نام‌های مبارک خداوند ساخته شده بود. این باب به سال ۱۴۳۰ق. در گسترش مسعی و مسجدالحرام از میان رفت و امروزه (۱۴۳۲ق.) دری دیگر با همین نام در حال ساخت است.


در منابع، از رویدادها و مراسم مربوط به باب علی یاد نشده است. تنها جار الله بن فهد (م.۹۵۴ق.) در توضیح چگونگی انجام مراسم جشن ولادت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به حرکت شرکت‌کنندگان در این جشن از محل ولادت ایشان و ورود افراد به مسجدالحرام از این باب اشاره دارد.
[۵۵] نیل المنی، محمد جارالله بن فهد، ج۱، ص۵۵-۵۶.
[۵۶] موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني، ج۴، ص۴۶۵-۴۶۶.
به گزارش عمادزاده، در سده ۱۴ق. رسم بر این بود که حاجیان ایران و عراق رفت و آمد خویش را از این باب انجام دهند.
[۵۷] تاریخ جغرافیایی مکه، حسين عمادزاده، ج۱، ص۱۴۰.
باب علی همچنین نام یکی از درهای کنونی مسجد النبی است.
[۵۸] التعریف، ضياء بن محمد عطار، ج۱، ص۴۳۳-۴۳۴.
[۵۹] موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني ج۴،ص۴۶۴.



اتحاف الوری : عمر بن محمد بن فهد (م.۸۸۵ق.)، به كوشش عبدالكريم، مکه ، جامعة ام القري، ۱۴۰۸ق؛ اخبار مکه : الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مكه: الفاکهی (م.۲۷۹ق.)، به كوشش ابن دهيش، بیروت ، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الارج المسکی فی تاریخ المکی : علی عبدالقادر الطبری (م.۱۰۷۰ق.)، به كوشش الجمال، مكه، المكتبة التجاريه، ۱۴۱۶ق؛ الاعلاق النفیسه : ابن رسته (م.قرن۳ق.)، بيروت، دار صادر، ۱۸۹۲م؛ الاعلام باعلام بیت الله الحرام : محمد بن احمد النهروالی (م.۹۹۰ق.)، به كوشش علي محمد، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، ۱۴۲۵ق؛ البلدان : یعقوبی (م.۲۸۴ق.)، به كوشش صناوي، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۲ق؛ تاریخ جغرافیای مکه معظمه : حسین عمادزاده ، تهران ، مكتب قرآن؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام : حسین عبدالله باسلامه، جده ، تهامه، ۱۴۰۰ق؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام : طه عبدالقادر ، مكه، جامعة ام القري؛ التاریخ القویم : محمد طاهر الکردی ، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف : ضیاء بن محمد عطار ، كنوز المعرفه، ۱۴۳۲ق؛ حرمین شریفین : حسین قره‌چانلو ، تهران، امير كبير، ۱۳۶۲ش؛ سفرنامه حجاز : محمد لبیب البتنونی ، ترجمه: انصاري، تهران، مشعر، ۱۳۸۱ش؛ سفرنامه ناصر خسرو : ناصر خسرو (م.۴۸۱ق.)، تهران، زوّار، ۱۳۸۱ش؛ شفاء الغرام : محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۱ق؛ العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین :محمد الفأسي (م.۸۳۲ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۱۹ق؛ عمارة المسجدالحرام و المسجد النبوی فی العهد السعودی : عبداللطیف ابن دهیش ، ریاض ، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علي تأسيس المملكه، ۱۴۱۹ق؛ قاموس الحرمین الشریفین : محمد رضا النعمتی ، قم ، مشعر، ۱۴۱۸ق؛ مرآة الحرمین :ابراهيم رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلميه، ۱۳۴۴ق؛ معجم معالم الحجاز : عاتق بن غیث البلادی ، دار مكه، ۱۴۰۰ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره :احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق؛ نیل المنی بذیل بلوغ القری :محمد جارالله بن فهد، به كوشش الهيله، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۰ق.


۱. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۷۵.    
۲. التاریخ القویم، محمد طاهر الكردي، ج۲، ص۱۲.
۳. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۸.    
۴. مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۱.
۵. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۷۵.    
۶. اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۶۷.    
۷. الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۹.
۸. قاموس الحرمین، محمد رضا النعمتي، ص۵۱.
۹. اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۶۶.
۱۰. البلدان، یعقوبی، ص۱۵۳.    
۱۱. قاموس الحرمین، محمد رضا النعمتي، ص۵۱.
۱۲. شفاء الغرام، محمد الفأسی، ج۱، ص۳۱۳.    
۱۳. سفرنامه ناصر خسرو، ناصر خسرو، ج۱، ص۱۲۷.    
۱۴. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۰.
۱۵. الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۱۰.
۱۶. معجم معالم الحجاز، عاتق بن غيث البلادي، ج۵، ص۵۶.
۱۷. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۸.    
۱۸. الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۰.
۱۹. تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۸۴.
۲۰. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۰-۸۱.    
۲۱. اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۷۳.
۲۲. الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۱۰۹.
۲۳. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۸.    
۲۴. الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.
۲۵. اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص ۱۶۷.    
۲۶. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۸.    
۲۷. الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.
۲۸. حرمین شریفین، حسين قره‌چانلو، ج۱، ص۱۱۲.
۲۹. الارج المسکی، علي عبدالقادر الطبري، ج۱، ص۱۷۹.
۳۰. سفرنامه حجاز، محمد لبيب البتنوني، ج۱، ص۲۱۳.
۳۱. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۸.    
۳۲. الاعلاق النفیسه، ابن رسته، ج۱، ص۴۸-۴۹.
۳۳. اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۶۷.    
۳۴. اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۵.
۳۵. العقد الثمین، محمد الفأسي، ج۱، ص۲۵۲.
۳۶. اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۳، ص۵۹۹-۶۰۰.
۳۷. الاعلام باعلام بیت الله الحرام، محمد بن احمد النهروالي، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۷.
۳۸. اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد، ج۴، ص۶۰۱.
۳۹. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر،ج۱، ص۹۱.
۴۰. تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
۴۱. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۱.
۴۲. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۱-۹۳.
۴۳. مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۱.
۴۴. حرمین شریفین، حسين قره‌چانلو،، ج۱، ص۸۳.
۴۵. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.
۴۶. اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۷۵.    
۴۷. تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
۴۸. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.
۴۹. تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
۵۰. تاریخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۹.
۵۱. تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، طه عبدالقادر، ج۱، ص۹۲.
۵۲. عمارة المسجد الحرام و المسجد النبی، ص۱۲۵.
۵۳. عمارة المسجد الحرام و المسجد النبی، ص۱۴۴.
۵۴. موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني، ج۴، ص۴۶۷.
۵۵. نیل المنی، محمد جارالله بن فهد، ج۱، ص۵۵-۵۶.
۵۶. موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني، ج۴، ص۴۶۵-۴۶۶.
۵۷. تاریخ جغرافیایی مکه، حسين عمادزاده، ج۱، ص۱۴۰.
۵۸. التعریف، ضياء بن محمد عطار، ج۱، ص۴۳۳-۴۳۴.
۵۹. موسوعة مکة المکرمه، احمد زكي يماني ج۴،ص۴۶۴.



حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«باب علی در مسجدالحرام ».    




جعبه ابزار