بئر معونه در شأن نزول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِئر مَعونه:نام سَریّه‌ای و محل
شهادت جمعی از قاریان
قرآن در
سال چهارم هجری است که در قرآن به مناسبت در مورد آن بحث شده‌است.
عمده مفسران شأن نزول‌های مربوط به حادثه
چاه معونه را که همگی از آیات
سوره آل‌عمران است به
جنگ بدر یا احد نسبت داده‌اند، ازاین‌رو شأن نزول‌های نقل شده از‌شهرت و اعتبار کمتری برخوردار است.
در روایتی از
انس‌بن مالک آمده‌است که پس از شهادت جمعی از
انصار در بئر معونه این
آیه درباره آنان نازل شد:«بلّغوا عنا قومنا أنا لقینا ربنا فرضی عنا و رضینا عنه (أرضانا) = از جانب ما به بستگانمان بگویید که ما با پروردگار خود ملاقات کردیم و او از ما خشنود شد و ما را راضی کرد».
در ادامه این گزارش آمده که
مسلمانان مدت‌ها این آیه را‌تلاوت می‌کردند تا این‌که آیه ۱۶۹
آل‌عمران نازل شد و تلاوت آیه مذکور را
نسخ کرد:«و‌لا‌تَحسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ‌اللّهِ اَموتًا بَل اَحیاءٌ‌عِندَ رَبِّهِم یُرزَقون= کسانی را که در راه
خدا کشته شده‌اند مرده نپندارید، بلکه آنان زنده‌اند و نزد پروردگار خود روزی داده می‌شوند».
عموم مفسران معتقدند این آیه در
جنگ احد و پیش از حادثه چاه معونه نازل شده‌است، ازاین‌رو نمی‌توان پذیرفت که این آیه، آن متن را نسخ کرده باشد، گذشته از آن‌که هیچ‌یک از مفسران
شیعه و
سنی نظریه نسخ تلاوت را نپذیرفته‌اند.
به روایت مُقاتل، چون
پیامبر یک ماه به
نفرین قاتلان شهدای چاه معونه پرداخت آیه ۱۲۸ آل‌عمران
نازل گردید و او را از ادامه
لعن آنان بازداشت
؛ اما مفسران با توجه به نزول این آیه در احد، چنین شان نزولی را نمی‌پذیرند
:«لَیسَ لَکَ مِنَ‌الاَمرِ شَیءٌ اَو یَتوبَ عَلَیهِم اَو یُعَذِّبَهُم فَاِنَّهُم‌ظلِمون = امر (پیروزی یا
هدایت )
در اختیار‌تو نیست، یا خداوند از آنان درمی‌گذرد یا عذابشان می‌کند، زیرا آنان ستمکارند».
برخی مفسران آیه ۱۵۶ آل‌عمران
را که در جنگ احد نازل شده بر شهدای معونه تطبیق کرده و آورده‌اند که
منافقان اوسی یا خزرجی در پی شهادت شمار قابل توجهی از انصار در بئر معونه به دیگرانصاریان می‌گفتند که اگر آنان بدان مأموریت نرفته بودند کشته نمی‌شدند
:«یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَکونوا کَالَّذینَ کَفَروا وقالوا لاِِخونِهِم اِذا ضَرَبوا فِی‌الاَرضِ اَو کانوا غُزًّی لَو کانوا عِندَنا ما ماتوا و ما قُتِلوا لِیَجعَلَ اللّهُ ذلِکَ حَسرَةً فی قُلوبِهِم واللّهُ یُحیِ ویُمِیتُ واللّهُ بِما تَعمَلونَ بَصیر». خداوند در این آیه چنین سخنانی را ورود به حوزه
کفر دانسته و از مؤمنان می‌خواهد که آنان نیز چنین نگویند و در ادامه آیه بیان می‌کند که
مرگ و
حیات در اختیار اوست و بر کارهای شما بیناست.
اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اعلام الوری باعلام الهدی؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ تاریخ الامم و‌الملوک، طبری؛ تاریخ خلیفة‌بن خیاط؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ الیعقوبی؛ التفسیر‌الکبیر؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الدرر فی اختصار المغازی و السیر؛ دلائل النبوه؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ السنن الکبری؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان؛ الطبقات الکبری؛ الکامل فی‌التاریخ؛ الکشف و البیان، ثعلبی؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ مسند ابی یعلی الموصلی؛ مسند احمد‌بن حنبل؛ المصنف؛ المصنف فی الاحادیث و‌الآثار؛ معالم التنزیل فی التفسیر و‌التأویل، بغوی؛ معجم‌البلدان؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و‌المواضع؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ النسخ فی القرآن الکریم؛ النهایة فی غریب الحدیث و‌الاثر؛ الوسیط فی تفسیر القرآن المجید؛ الهدی الی دین المصطفی.
دائرة المعارف قرآن کریم جلد۴، برگرفته از مقاله «بِئر مَعونه».
