ایّام معلومات (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ایّام معلومات:
(أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ) ایّام معلومات: گروهى از مفسران، طبق بعضى از
روایات اسلامی، معتقدند كه منظور از ايام معلومات، ده
روز آغاز ذيحجّه است.
ايّام معدودات،
«ايّام التّشريق» يعنى
روزهاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم ذيحجّه مى‌باشد.
روزهايى كه نورانى و روشنى‌بخش همه دل‌هاست.
در حالى كه گروهى ديگر، طبق بعضى ديگر از
روایات، گفته‌اند: هردو اشاره به ايّام التّشريق است.
ايّام تشريق را همان سه
روز گرفته‌اند و گاهى
روز دهم، يعنى
عید قربان را نيز بر آن افزوده‌اند.
به موردی از کاربرد
ایّام معلومات در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَ أَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ) (تا شاهد منافع گوناگون خويش در اين برنامه حياتبخش باشند و در
روزهاى معيّنى نام
خدا را، بر چهارپايانى كه به آنها
روزى داده است، به هنگام
قربانى كردن ببرند؛ پس از گوشت آنها بخوريد و بينواى فقير را نيز
اطعام نماييد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُوماتٍ عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ) این جمله عطف بر جمله يشهدوا است، و معنايش اين مى‌شود: تا ببينند منافع خود را، و تا ياد آرند نام خدا را در ايامى معين يعنى ايام تشريق-
روز ده، يازده، دوازده و سيزده ذى الحجه-
ائمه اهل بیت (علیه‌السلام) ايام معلومات را به همين ايام تفسير كرده‌اند.
ظاهر جمله
(عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ ) اين است كه متعلق به جمله يذكروا باشد، جمله
(مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ)بيان موصول ما بوده باشد. مراد از ذكر نام خدا بر بهيمه ذكر آن در هنگام ذبح گوسفند و يا نحر شتر است. اين عمل بر خلاف عمل
مشرکین است كه گوسفند و شتر را در راه بت‌هاى خود
قربانى مى‌كردند.
زمخشری گفته: جمله
(وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ ...) كنايه از ذبح و نحر است.
ولى اين گفتار از اين نظر بعيد است كه مى‌دانيم در اين كلام عنايت خاصى به ذكر اسم خداى تعالى هست، و اگر عبارت را كنايه بگيريم، در كنايه عنايت تنها متوجه مكنى عنه (منظور واقعى) است، نه خود كنايه. و از كلام بعضى از مفسرين
بر مى‌آيد كه خواسته‌اند بگويند: مراد مطلق ذكر خدا در ايام حج است، نه تنها بردن نام خدا در هنگام ذبح. ولى اين حرف صحيح نيست.
آيه مورد بحث ناظر به انجام قسمتى از مراسم
حج است و در آن آمده است كه؛
«نام خدا را در ايّام معينى بر چهارپايانى كه به آنها
روزى داده است (هنگام ذبح) ببرند.»
(وَ يَذْكُرُوا اِسْمَ اَللّٰهِ فِي أَيّٰامٍ مَعْلُومٰاتٍ عَلىٰ مٰا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ اَلْأَنْعٰامِ) در آيه فوق، خداوند دستور مى‌دهد در «ايّام معلومات» ياد او كنيد. در اين‌كه «ايّام معلومات» چيست؟ و آيا با «ايّام معدودات» كه در
سوره بقره آمده يكى است يا متفاوت مى‌باشد؟ ميان مفسران گفتگوست و روايات نيز در اين زمينه متفاوت است:
گروهى از مفسران، طبق بعضى از روايات اسلامى، معتقدند كه منظور از ايام معلومات، ده
روز آغاز ذيحجّه است و ايّام معدودات، «ايّام التّشريق» يعنى
روزهاى يازدهم و دوازدهم و سيزدهم ذيحجّه مى‌باشد،
روزهايى كه نورانى و روشنى‌بخش همه دل‌هاست.
در حالى كه گروهى ديگر، طبق بعضى ديگر از روايات، گفته‌اند: هردو اشاره به ايّام التّشريق است و ايّام تشريق را همان سه
روز گرفته‌اند و گاهى
روز دهم، يعنى عيد
قربان را نيز بر آن افزوده‌اند.
جمله:
(... فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاٰ إِثْمَ عَلَيْهِ...)«كسى كه دو
روز مراسم
ذکر خدا را به‌جا آورد،
گناهی بر او نيست»
كه در
سوره بقره، آيه ۲۰۳، آمده نشان مى‌دهد كه ايّام تشريق بيش از سه
روز نيست، زيرا تعجيل در آن، سبب مى‌شود كه يک
روز از آن كاسته و تبديل به دو
روز شود؛ ولى با توجه به اين‌كه در
آیات مورد بحث، بعد از ذكر «ايّام معلومات» مسأله
قربانى آمده و مى‌دانيم
قربانى معمولا در
روز دهم انجام مى‌گيرد اين موضوع تأييد مى‌شود كه ايّام معلومات ده
روز آغاز ذيحجّه است كه به
روز دهم،
روز قربانى ختم مى‌شود و به اين ترتيب تفسير اول كه دوگانگى مفهوم ايام معلومات با ايام معدودات باشد تقويت مى‌شود. امّا با توجه به وحدت تعبيرهايى كه در دو آيه وارد شده، بيشتر اين مسأله به ذهن مى‌رسد كه هردو اشاره به يک مطلب است، هدف در هردو توجه به ياد خدا و نام خدا در ايام معينى است كه از دهم ذيحجّه شروع مى‌شود و به سيزدهم پايان مى‌يابد. البته يكى از موارد ذكر خدا، ذكر نام او به هنگام
قربانى است.
اين احتمال داده شده كه منظور از بردن نام خدا در «ايّام معلومات» تكبير و حمد و ثناى الهى در اين ايام است به خاطر نعمت‌هاى بى‌پايانش، مخصوصا به خاطر چهارپايانى كه
روزى انسان‌ها كرده كه از تمام اجزاى بدن آنها در زندگى خود بهره مى‌گيرند و طبق روايات متعدد، تكبيرى كه در اين ايام گفته مى‌شود، چنين است:
اللّه اكبر، اللّه اكبر، لا اله الاّ اللّه و اللّه اكبر، اللّه اكبر و للّه الحمد، اللّه اكبر على ما هدانا، و اللّه اكبر على ما رزقنا من بهيمة الأنعام. قابل توجه اين‌كه روايات تكبير شاهد ديگرى است بر اين‌كه «ذكر» در آيات فوق، جنبه كلى دارد و مخصوص ذكر خدا به هنگام
قربانى كردن نيست، هرچند اين مفهوم كلى شامل آن مصداق نيز مى‌شود.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ایّام معلومات»، ج۴، ص۸۰۰.
