• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اکراه (فقه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: اکراه (مفردات‌قرآن)، إِکْراهَ (لغات‌قرآن)، اکراه، اجبار، اکراه (مقالات مرتبط).


اِكراه به معنای واداشتن كسی با تهدید و زور به كاری می باشد.بحث اكراه در بيشتر باب‌هاى فقهى اعم از عبادات، عقود، ایقاعات و احکام مطرح شده كه به محورهاى مهم آن اشاره مى‌كنيم.


اکراه عبارت است از وادار کردن فرد بر کاری که اگر بیم از زیان مادّی، معنوی و یا جسمیِ ناشی از تهدید اکراه کننده نبود، آن را انجام نمی‌داد.
[۱] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۲، ‌ص۱۱-۱۲.    


با توجه به تعریف تحقّق اکراه منوط به چهار چیز است:
۱. تهدید اکراه کننده (مُکرِه) نسبت به مال، جان یا آبروی اکراه شونده (مُکرَه) یا بستگان او.
۲. باور مُکرَه به توانایی مُکرِه بر عملی ساختن تهدید خود.
۳. عارض شدن بیم بر مُکرَه از ناحیه مُکرِه.
۴.عدم سلب قصد فعل از مکرَه.
[۲] مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج۱، ص۵۶۷.


در اكراه، مكره هر چند از عمل مورد اكراه ناخشنود است، ليكن آن را با اراده و قصد انجام مى‌دهد؛ بدين معنا كه براى دفع ضرر، دست به عمل اكراهى مى‌زند؛ هر چند اختیار به مفهوم خشنودى از عمل، از وى سلب شده است، در حالى كه در اجبار، اراده و قصد نيز از فرد مجبور سلب مى‌گردد مانند ريختن شراب در حلق كسى يا فرو بردن سر روزه‌دار در آب با قهر و غلبه. افزون بر اين، تحقّق اكراه منوط به تهديد و حصول خوف است، بر خلاف اجبار.
البته در كلمات فقها اجبار به جاى اكراه، بسيار به كار رفته است؛ با اين تفاوت كه واژه اجبار بيشتر در موارد اكراه به حق كه از سوى حاکم شرع، مولا و مانند آن دو كه از نظر شرع داراى ولایت هستند ، صورت مى‌گيرد، و واژه اكراه، بيشتر در موارد اكراه به ناحق به كار رفته است.

اکراه به دو قسم تقسیم‌می‌گردد:
۱. اکراه به حق
[۳] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ‌ج۳۲، ص۱۲.    
: از آن بیشتر به اجبار تعبیر می‌شود، مانند اجبار محتکر توسط حاکم شرع بر فروش کالای احتکار شده
[۴] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۲، ص۴۸۵.    

یا اجبار خودداری کننده از ادای دین یا حقّی بر ادای آن.
[۵] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۳، ص۱۴۲.    
[۶] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۳، ص۱۴۵.    

اين نوع اكراه بدون شک، مشروع است، بلكه ماهیت آن از نظر شرع به اكراه بر نمى‌گردد؛ زيرا اثر اكراه كه پس از اين خواهد آمد بر آن بار نمى‌شود. بنابراين اگر حاكم شرع فردى را به طلاق همسرش مجبور كند طلاق صحیح واقع مى‌شود.
[۷] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۳۲، ‌ص۱۲-۱۳.    

۲.اکراه به ناحق: اکراه به ناحق عبارت است از اکراه از روی ستم. بیشتر موارد کار برد اکراه در فقه ناظر به این قسم است که حرام و غیرمشروع است.

متعلّق اکراه یا قول است، مانند اکراه بر عقد یا ایقاع همچون بیع و طلاق و یا فعل، مانند اکراه بر ارتکاب جنایت یا اتلاف مال دیگری.

اکراه به ناحق نسبت به هر یک‌از مُکرِه و مُکرَه دارای آثاری است:
۱. نسبت به مُکرِه: چنانچه مُکرِه شخصی را بر اتلاف مال دیگری
[۸] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۳۷، ص۵۷.    
یا ارتکاب جنایتی جز کشتن وادار نمايد ، ضامن است
[۹] جنجفی جواهری، محمدحسن، واهرالکلام، ج۴۲، ص۴۷.    
[۱۰] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۲، ص۵۵.    

و به قول مشهور، در صورت اکراه بر قتل نفس محترم، مکرِه حبس می‌شود تا بمیرد.
[۱۱] خویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، ج۲، ص۱۳.    

۲. نسبت به مُکرَه: در شرع بر قول و فعل صادر شده از مُکرَه جز در قتل اثری مترتّب نیست؛ زیرا اکراه از عناوین ثانوی است که در صورت عارض شدن بر قول یا فعلی، سبب رفع حکم اولی آن، اعم از تکلیفی و وضعی و ثبوت حکم ثانوی می‌گردد.
[۱۲] حسینی، عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، ج۲، ص۷۰۴.    

مانند اکراه بر نوشیدن شراب که موجب رفع حکم اوّلی، یعنی حرمت و ثبوت حکم ثانوی، یعنی حلیت می‌گردد. در نتیجه آثار حکم اوّلی، همچون اجرای حد بر خورنده شراب مترتّب نمی‌شود. همان گونه که اکراه بر عقد
[۱۳] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۲، ص۲۶۵.    
یا ایقاعى، سبب رفع حكم وضعى آن یعنى صحّت مى‌شود كه نتیجه ی آن، بطلان عقد یا ایقاع خواهد بود.
[۱۴] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۲، ‌ص۱۰-۱۱.    

بنابر قول مشهور، تنها در اكراه بر قتل، مكره در صورت ارتكاب، قصاص مى‌شود.
[۱۵] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۲، ص۴۷.    
[۱۶] مصباح الفقاهه ج۱، ص۴۵۴.
[۱۷] خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، ج۲، ص۱۳.    


۱. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۲، ‌ص۱۱-۱۲.    
۲. ↑ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج۱، ص۵۶۷.
۳. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ‌ج۳۲، ص۱۲.    
۴. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۲، ص۴۸۵.    
۵. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۳، ص۱۴۲.    
۶. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۳، ص۱۴۵.    
۷. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۳۲، ‌ص۱۲-۱۳.    
۸. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۳۷، ص۵۷.    
۹. ↑ جنجفی جواهری، محمدحسن، واهرالکلام، ج۴۲، ص۴۷.    
۱۰. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۲، ص۵۵.    
۱۱. ↑ خویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، ج۲، ص۱۳.    
۱۲. ↑ حسینی، عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، ج۲، ص۷۰۴.    
۱۳. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهرالکلام، ج۲۲، ص۲۶۵.    
۱۴. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۲، ‌ص۱۰-۱۱.    
۱۵. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۲، ص۴۷.    
۱۶. ↑ مصباح الفقاهه ج۱، ص۴۵۴.
۱۷. ↑ خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، ج۲، ص۱۳.    


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۶۶۰.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات فقهی | اکراه | عبادات | فقه | معاملات
جعبه ابزار