اِتَّقوا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِتَّقوا:(اِتَّقوا اَللّٰهَ) «اِتَّقوا» از
باب افتعال و در اصل از مادۀ «وقاية» به معنى «خويشتندارى»
و جلوگيرى كردن از عوامل
سوء و فساد است.
به موردی از کاربرد «اِتَّقوا» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يا أَيُّها الَّذينَ آمَنواْ اذْكُرواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَ اتّقواْ اللّهَ وَ عَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنونَ) «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد!
نعمت خدا را بر خويشتن، به ياد آوريد؛ آن
زمان كه گروهى از دشمنان)،
قصد داشتند
دست به سوى شما دراز كنند
و شما را از ميان بردارند)، امّا خدا دستشان را از شما كوتاه كرد. از مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد.
و مؤمنان بايد تنها بر خدا
توکّل كنند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(وَ اتَّقوا اللَّهَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنونَ) در اين جمله مؤمنين را
دعوت فرموده به اين‌كه
تقوا پيشه نموده
و بر خدا توكل كنند،
و در
حقیقت منظور
تحذیر شديد از ترک
تقوا و ترک
توکل بر خداى سبحان است،
دلیل بر اين‌كه منظور
نهی شديد است داستانى است كه از
بنی اسرائیل و نصارا در همين سياق حكايت مى‌كند كه بعضى از آن‌ها كه گفتند، ما نصارائيم چنين
و چنان كردند،
و یهود و نصارا هر دو
عهد الهى را شكستند،
و خداى تعالى آنان را به
لعن خود
و به قساوت
قلب و فراموش كردن بهره‌هايى كه از دينشان داشتند
و انداختن دشمنى
و خشم بين آنان تا
روز قیامت گرفتار ساخت.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
در آيه ۱۰۲
سوره آل عمران دربارۀ «حق
تقوا» مى‌خوانيم:
(يا أَيُّها اَلَّذينَ آمَنوا اِتَّقوا اَللّٰهَ حَقَّ تُقاتِهِ) «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، آن‌چنان كه حق
تقوا و پرهيزگارى است از خدا بپرهيزيد.»
در اين آيه نخست دعوت به
تقوا شده است تا مقدمه‌اى براى دعوت به سوى اتحاد باشد.
در حقيقت دعوت به اتحاد بدون استمداد از يک ريشۀ اخلاقى
و عقيده‌اى بى‌اثر
و يا بسيار كم‌اثر است.
در اين‌كه منظور از «حق
تقوا» چيست؟ در ميان مفسران سخن بسيار است، امّا
شک نيست كه حق
تقوا آخرين
و عالی‌ترين درجۀ
پرهيزگارى است كه پرهيز از هرگونه
گناه و عصیان و تعدّى
و انحراف از حق را شامل مى‌شود، به همين مناسبت در
تفسیر درّ المنثور از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و در
تفسیر عیاشی و معانی الاخبار از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده كه تفسير «حق
تقوا»
و پرهيزگارى اين است كه پيوسته اطاعت فرمان او كنى
و از گناه اجتناب ورزى، همواره به ياد او باشى
و در برابر نعمتهاى او شكرگزارى كنى.
بديهى است انجام اين دستور بستگى به
میزان توانايى انسان دارد، بنابراين آيۀ فوق با آيۀ ۱۶
سوره تغابن كه مى‌گويد:
(فَاتَّقوا اَللّٰهَ ما اِسْتَطَعْتُمْ) «تا آنجا كه توانايى داريد
پرهيزگارى پيشه كنيد.»
هيچ‌گونه منافاتى ندارد
و گفتگو دربارۀ
تضاد اين دو آيه
و نسخ يكى به وسيلۀ ديگرى بكلى بى‌اساس است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اتقوا»، ج۴، ص ۷۱۲.
