اولی (منطق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَوْلى یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای ارجحیّت در انتخاب یا اطلاق یک وصف، و
ترجیح وجود شیء است.
اولى به‌معنای منسوب به اول است،
یکی از الفاظ متداول در باب
مواضع اولی و
آثر، لفظ اَوْلی به معنای سزاوارتر و با اولویت‌تر است.
اولی به دو معنا استعمال می‌شود:
۱. اولویت در اطلاق وصف؛
۲. اولویت در وجود.
لفظ اولی گاهی همراه وصف دیگر و گاهی به صورت منفرد استعمال می‌شود؛ مثل اینکه چیزی را از دیگری در
فضیلت اولی بدانیم، از این رو که فضیلتش
بالذّات و فضیلت طرف دیگر بالعَرَض و مستفاد از غیر است
مثلاً روشنایی‌بخشیدنِ خورشید را از چراغ اولی بدانیم. در این موارد، مراد از اولویت، ارجحیت در انتخاب یا در اطلاق یک وصف و امثال آن است.
اما در مواردی که این لفظ به صورت منفرد استعمال می‌شود مراد از اولویت، ترجیح وجود است، مانند امتداد، حركت و مقاومت كه نسبت به ماده از صفات اوليه است، اما رنگ و حرارت و رطوبت اشياء از صفات ثانويه اشياء مادى است.
اولویت در وجود، خود بر دو قسم است: گاهی مراد این است که با توجه به میزان وجود اسباب و شرایط و علل یک شیء و عدم موانع، امکان تحقق آن در مقایسه با شیء دیگر بیشتر است (اولی به حسب وقوع). گاهی نیز مراد این است که از میان دو یا چند شیء که امکان
ایجاد هر یک از آنها برای ما مقدور است ایجاد یکی از آنها در مقایسه با موارد دیگر اولی است (اولی به حسب جمیل)، چنان‌که از میان
نماز واجب و
مستحب، به‌جا آوردن نماز واجب اولی است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱)
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. (۲)
صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی. (۳) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اَوْلی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۶.
