اولین عاملان به کتاب خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اینکه
علم قرآن نزد
امامان است از
بدیهیات معارف حقه است «بل هو آیات بینات فی صدور الذین اوتوا العلم و ما یجحد بآیاتنا الا الظالمون؛
بلکه این
کتاب آسمانی مجموعه‌ای از
آیات روشن است که در سینه صاحبان علم جای دارد و آیات ما را جز ستمگران انکار نمی‌کنند.»
در روایات فراوانی مصداق «الذین اوتوا العلم» معصومین علیه‌السّلام معرفی شده‌اند. از
امام باقر علیه‌السّلام و
امام صادق علیه‌السّلام
روایت شده هم الائمه علیه‌السّلام
در برخی روایات آمده است «نحن وایانا عنی» اوتوا العلم مائیم و
آیه ما را اراده کرده است.
در روایتی امام صادق علیه‌السّلام فرمود: «هم الائمه من آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین باقیة دائمة فی کل حین؛
اینان امامان از آل
محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که پیوسته در هر
زمان باقی و دائمند.»
در روایتی امام باقر علیه‌السّلام فرمود: «من عسی ان یکون غیرنا؛
چه کسی غیر از ما می‌تواند مراد باشد.» در روایتی دیگر امام باقر علیه‌السّلام اشاره به سینه خودشان فرمودند.
حضرت
امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام فرمود:
«ما نزلت علیه آیة فی لیل و لانهار و لاسماء و لاارض و لادنیا ولا آخرة و لا جنة و لانار ولاسهل و لا جبل و لاضیاء و لاظلمة الا اقرانیها و املاها علی فکتبتها بیدی و علمنی تاویلها و تفسیرها و ناسخها و منسوخها و
محکمها و متشابهها و خاصها و عامها و این نزلت و فیم نزلت الی یوم القیامة.»
هیچ آیه‌ای نه در
شب و نه در
روز ، نه در
آسمان و نه در
زمین ، نه درباره
دنیا و نه درباره
آخرت ، نه درباره
بهشت و نه درباره
دوزخ ، نه در صحرا و نه در کوه، نه در روشنائی و نه در تاریکی بر
پیامبر نازل نشد مگر آنکه مرا به خواندن آن وا داشت و آنرا بر من املاء کرد و من بدست خویش آنرا نوشتم و تاویل و
تفسیر ،
ناسخ و
منسوخ ،
محکم و
متشابه ، خاص و عام آن و جای نزول و
علت نزول آن را تا روز
قیامت به من آموخت.
«قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب».
امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر این
آیه فرمود: «ایانا عنی و علی اولنا و افضلنا و خیرنا بعد النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛
خداوند در این آیه تنها ما را اراده کرده است و امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام اول ما و افضل ما و بهترین ما بعد از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است.»
نیز فرمود: «ما ادعی احد من الناس انه جمع
القرآن کله کما انزل الا کذاب و ما جمعه و حفظه کما نزله الله تعالی الا علی بن ابی طالب علیه‌السّلام و الائمة من بعده علیهم السلام؛
هیچکس نمی‌تواند ادعاء کند که علم به تمام
قرآن را در خود جمع کرده مگر آنکه دروغگو باشد کسی جز علی بن ابی طالب علیه‌السّلام و ائمه بعد از او علم به
قرآن را آنگونه که خدا نازل کرده حفظ و
جمع نکرده است.»
حضرت امام صادق علیه‌السّلام فرمود: «و الله انی لاعلم کتاب الله من اوله الی آخره کانه فی کفی... ؛
بخدا
قسم کتاب خدا را از آغاز تا پایان چنان می‌دانم که گویا در کف
دست من است.»
«سلمة بن محرز» گوید از امام باقر علیه‌السّلام شنیدم که فرمود:
«ان من علم ما اوتینا تفسیرالقرآن و
احکامه؛
از جمله علومی که خداوند به ما عنایت کرده است علم تفسیر
قرآن و
احکام آن است.
حضرت امام صادق علیه‌السّلام فرمود: «انا اهل بیت لم یزل الله یبعث فینا من یعلم کتابه من اوله الی آخره؛
پیوسته در میان ما روایات در این باره فراوان است.
بر اساس این روایات آنان که در پی یافتن معارف
قرآنی هستند باید بدانند که
چشمه زلال معارف
قرآنی اهل بیت علیهم السلام‌اند.
دیگر تفسیر این جمله آن است که امامان عاملان به کتاب خدا هستند آنان در صدر کسانی هستند که عامل به قرآنند.
مبنای این تفسیر این است که در
قرآن حمل به این معنا آمده است:
«مثل الذین حملوا التوراة ثم لم یحملوها کمثل الحمار یحمل اسفارا... ؛
مثل آنان که مکلف به
تورات شدند ولی
حق آن را اداء ننمودند مانند دراز گوشی هستند که کتابهائی را حمل می‌کنند...»
این آیه شریفه مثالی است برای عالمان بی عمل که سنگینی مسئولیت علم را به دوش می‌کشند بی آنکه از برکات آن بهره گیرند. همانند درازگوشی که بار کتاب دارد. او از کتاب چیزی جز سنگینی احساس نمی‌کند و برایش تفاوت ندارد که
سنگ و
چوب بر پشت دارد یا کتابهائی که دقیق‌ترین اسرار آفرینش و مفیدترین برنامه‌های زندگی در آن است. در روایات نکوهش شدیدی از
عالم بی عمل شده است در بعضی تعبیرات تشبیه به «شجر بلاثمر» درخت بی میوه شده‌اند و در برخی دیگر به «سحاب بلامطر»
ابر بی باران و... و... از بعضی روایات استفاده می‌شود که عالم بی عمل شایسته نام عالم نیست نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «لا یکون المرء عالما حتی یکون بعلمه عاملا؛
انسان عالم نخواهد شد مگر آنکه به علمش عمل کند.»
امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام در خطبه‌ای فرمود:
«ایها الناس اذا علمتم فاعملوا بما علمتم لعلکم تهتدون ان العالم العامل بغیره کالجاهل الحائر الذی لایستفیق من جهله بل قد رایت الحجة علیه اعظم و الحسرة الزم؛
ای مردم هنگامی که چیزی را دانستید عمل کنید تا
هدایت یابید زیرا عالمی که بر خلاف علمش عمل کند مانند
جاهل سرگردانی است که هرگز از جهلش هشیار نمی‌شود بلکه من
حجت را بر چنین عالمی بزرگتر و
حسرت را پایدارتر می‌بینم.»
بر این اساس «حملوا» و «لم یحمولها» تفسیر به عمل و عمل نکردن شده است. با این مبنا «حملة کتاب الله» بدین معنا می‌شود که شما امامان هستید که عامل بر کتاب
خدا هستید. شما هستید که مصداق «یتلونه حق تلاوته»
قرآن را
تلاوت می‌کنند حق تلاوت هستید: «الذین آتینا هم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یؤمنون به و من یکفر به فاولئک هم الخاسرون؛
کسانی که کتاب آسمانی به آن‌ها داده‌ایم و آن را با دقت می‌خوانند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
ایمان می‌آورند و کسانی که به او
کافر شوند زیان کارند.»
در حدیثی از حضرت امام صادق علیه‌السّلام «یتلونه حق تلاوته» چنین تفسیر شده است:
«یرتلون آیاته و یتفقهون به و یعملون
باحکامه و یرجون وعده و وعیده و یعتبرون بقصصه و یاتمرون باوامره و ینتهیون بنواهیه ما هو و الله حفظ آیاته و درس حروفه و تلاوة سوره و درس اعشاره و اخماسه، حفظوا حروفه و اضاعوا حدوده و انما هو تدبر آیاته و العمل بارکانه قال الله تعالی کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته؛
منظور اینست که آیات آنرا به دقت بخوانند و حقایق آنرا درک کنند.
در روایتی آمده است که: ابو ولاد گوید تفسیر آیه فوق را از امام صادق علیه‌السّلام پرسیدم حضرت فرمود: «هم الائمة»
اینان که مصداق «یتلونه حق تلاوته» اند امامان
معصوم علیهم‌السّلام هستند.
آری امامان در خط مقدم عمل کنندگان به کتاب خداوند در تمامی عرصه‌ها هستند. اگر در
قرآن می‌خوانند و لا یغتب بعضکم بعضا
نباید بعضی از شما
غیبت بعضی دیگر کنند. خود مقیدند که جلوی این
گناه را بگیرند در روایتی آمده است: شخصی می‌خواست نزد سید الشهداء علیه‌السّلام از کسی غیبت کند حضرت فرمود: «یا هذا کف عن الغیبة فانها ادام کلاب النار»
فلانی
زبان از غیبت فروبند که غیبت خورش سگان
جهنم است.
سالار شهیدان اگر در
قرآن می‌خواند: «کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر... ؛
شما بهترین امتی هستید که (از جانب خدا) بر مردم (جهان) پدیدار شده‌اید به کار پسندیده امر می‌کنید و از کار
زشت باز می‌دارید» خود در خط مقدم آمران به معروف و ناهیان از منکر است آنهم با هزینه جان خود و عزیزانش و
اسارت خاندان مکرمش، او از آغاز حرکت سخن از امر به معروف و نهی از منکر داشت. به هنگامی که می‌خواست در
مدینه با
تربت پاک پیامبر وداع کند فرمود: «... اللهم انی احب المعروف و انکر المنکر... ؛
خدایا من
معروف را دوست دارم و از
منکر بیزارم.»
نیز در
وصیت نامه الهی حضرتش که می‌توان آنرا منشور جاوید نهضت حسینی نامید، می‌فرماید: «... ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر... ؛
برآنم که امر به معروف و نهی از منکر نمایم...» این یعنی عمل به
قرآن آنهم با این هزینه سنگین!
حضرت
امام سجاد علیه‌السّلام که در
قرآن می‌خواند: «... والکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین... ؛
«اهل تقوا». ..
خشم خود را فرو می‌برند و از خطای مردم در می‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»
حضرتش خود عامل به این آیه است.
«کنیزکی می‌خواست
آب وضو برای آن حضرت فراهم آورد که ظرف سفالین از دستش فرو افتاد و شکست! امام به کنیزک نگاهی کرد
کنیز گمان کرد که مولایش خشمگین شده است، این آیه را خواند: «... والکاظمین الغیظ» متقین خشم خود را فرو می‌خورند امام فرمود: بر خشم خود چیره شدم، کنیز ادامه
آیه را خواند و گفت: «والعافین عن الناس» یعنی آنان که از خطای مردم چشم می‌پوشند امام فرمود: من از تو گذشتم کنیز ادامه داد: «و الله یحب المحسنین» خداوند نیکوکاران را دوست دارد، امام فرمود تو را در راه خدا
آزاد ساختم.
در پایان این نکته گفتنی است: که عامل بودن این ذوات
مقدس به کتاب خدا محدود به عمل به
ظواهر که از عهده بسیاری از انسانهای عادی برمی آید نیست بلکه آن‌ها عامل به جمیع مراتب
ظاهر و
باطن قرآن کریم هستند کتابی که عصاره نظام هستی است یعنی اگر نظام هستی را خلاصه کنند به این کتاب تبدیل خواهد شد و اگر این کتاب را تفصیل دهند به نظام هستی مبدل خواهد گشت و این همان هماهنگی کتاب
تکوین و کتاب تدوین است چنانکه اگر هویت انسان کامل معصوم علیه‌السّلام به صورت کتاب تدوینی درآید در چهره
قرآن حکیم ظهور می‌کند و اگر
قرآن کریم به صورت انسان کامل معصوم درآید در چهره رسول گرامی و
اهل بیت عصمت علیه‌السّلام تجلی می‌یابد بنابراین
قرآن حکیم پیام جامع و مشترک بین انسان و جهان است.
آری همانگونه که در مورد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمده است که اخلاقش
قرآن بود امام سلام‌الله‌علیهم اجمعین نیز
اخلاق قرآنی داشته و در حقیقت «تجسم
قرآن» بودند.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «امامان عاملان به کتاب خدا».
