انعقاد نطفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسلام برای انعقاد نطفه آداب ویژه‌ای بیان کرده است و در احادیث منقول
معصومین (علیهم‌السلام) به رعایت مواردی در زمان انعقاد نطفه اشاره شده است که با رعایت آنها می‌توان قدمی موثر در داشتن فرزندان سالم و صالح برداشت.
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) با استفاده از
علم غیب، از تاثیر بعضی امور در
سعادت و
شقاوت فرزندان خبر داده‌اند. و از آن‌جا که کیفیّت انعقاد نطفه و شرایط زمانی و مکانی و حالات روانی
پدر و
مادر بر روی
نطفه و در نهایت
کودک، آثار و عوارض مثبت یا منفی دارد، لذا کیفیّت و شرایط انعقاد نطفه در راستای
حقوق کودک، دارای اهمیت است.
بی‌شک،
اسلام و دیگر
ادیان الهی در بیان احکام، از اموری خبر داده‌اند که انسان
به‌طور عادی قادر
به اطّلاع از آنها نیست و نمی‌تواند با تجربه و تفحّص بدان دست یابد. این امور از چیزهایی است که در اصطلاح
قرآن و روایات، سرّ
غیب (پنهان) و یا
علم به غیب نامیده شده است.
قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: خداوند هیچ‌گاه شما را از اسرار پنهانی آگاه نمی‌کند و
علم غیب را در اختیار شما نخواهد گذاشت. لیکن برای این مقام از پیغمبران خود، هر کس را که بخواهد، برمی‌گزیند. «وَمَا کَانَ ٱللهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَی
ٱلْغَیْبِ وَلَٰکِنَّ ٱللهَ یَجْتَبِی مِن رُّسُلِهِۦ مَن یَشَآءُ؛
» (آگاهی بر اسرار نهانی (عکس آن‌چه بسیاری خیال می‌کنند) مشکلی را برای مردم حلّ نمی‌کند، بلکه در بسیاری از موارد، هرج و مرج و از هم پاشیدن پیوندهای اجتماعی و خاموش شدن شعله‌های امید و از بین رفتن تلاش و کوشش در میان توده مردم می‌گردد.
قرآن در این آیه،
پیامبران الهی را از این حکم استثناء نموده و می‌گوید خداوند گوشه‌ای از
علم غیب بی‌پایان خود و اسرار درون مردم را که شناخت آن برای تکمیل رهبری آنها لازم است، در اختیار آنان قرار می‌دهد.
)
علامه طباطبایی (قدّس‌سرّه) در تفسیر این آیه می‌نویسد: «
علم غیب و اسرار
عالم از اموری است که خداوند آگاهی از آن را
به خود اختصاص داده است و انسان‌های عادی از آن اطّلاعی ندارند، مگر پیامبران الهی که
به‌واسطه
وحی از آن مطّلع می‌شوند».
به هر صورت، پیامبر و اوصیای معصومین آن حضرت (علیه‌السّلام) می‌توانند از
غیب و اسرار
عالم خلقت خبر دهند و این‌که بعضی امور در بعضی دیگر تاثیر مثبت یا منفی می‌گذارد. خبر دادن آنها
به تاثیر بعضی از امور در
سعادت و
حسن خُلق فرزندان و بعضی دیگر در گناه‌کاری و سوء خُلق آنان و این‌که ستمگران را یاری خواهند نمود، از جمله این امورند. خلاصه این‌که
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) با استفاده از
علم غیب، از تاثیر بعضی امور در سعادت و شقاوت فرزندان خبر داده‌اند.
از آن‌جا که کیفیّت انعقاد نطفه و شرایط زمانی و مکانی و حالات روانی پدر و مادر بر روی
نطفه و در نهایت کودک، آثار و عوارض مثبت یا منفی دارد، از این‌رو کیفیّت و شرایط انعقاد نطفه در راستای حقوق کودک، قابل ملاحظه و دقّت است. از نظر
اسلام، تربیت و پرورش فرزندان از پیش از تولّد شروع می‌شود که انتخاب همسر شایسته و صالح، نخستین گام و مرحله بعد انعقاد نطفه و دوران بارداری است. بدان‌جهت در متون روایی برای وقت ازدواج و تشکیل خانواده، زمان آمیزش و انعقاد نطفه و دیگر امور که در این خصوص مؤثر می‌باشد، با عناوین
حرام،
واجب،
مکروه و
مستحب، توصیه‌ها و سفارش‌های متعدّدی شده است. در ادامه برخی از آنها ذکر می‌گردد:
فقها فرموده‌اند: واقع ساختن ازدواج در زمانی که قمر در برج عقرب (یعنی زمانی که قمر تحت شعاع خورشید قرار می‌گیرد.
) است، مکروه است.
از
امام صادق (علیه‌السّلام)، روایت شده که فرموده است: مردی که در ایّام قمر در عقرب ازدواج نماید، نیکی نمی‌بیند و یا از آن زن نیکی نمی‌بیند، «لَمْ یَرَ الْحُسْنَی».
در روایت دیگری آمده است، آماده سقط فرزند خود باشد. «فَلْیُسَلِّمْ لِسِقْطِ الْوَلَدِ».
هم‌چنین ازدواج در ساعاتی که هوا گرم است، مکروه
است. امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: نمی‌بینم در چنین ازدواجی زن و شوهر با یکدیگر توافق داشته باشند و ممکن است از هم جدا شوند، «مَا اَرَاهُمَا یَتَّفِقَانِ فَافْتَرَقَا».
پس از مرحله انتخاب همسر مناسب و شایسته و اجرای عقد ازدواج با روش مذهبی و الهی، زن و شوهر باید اطمینان یابند که آمادگی لازم برای مسئولیت فرزندآوری و فرزندپروری را دارند و می‌توانند در جهت مراعات حقوق فرزندان خویش گام بردارند. بعد از حصول چنین اطمینان خاطری است که می‌توانند اقدام
به انعقاد نطفه نمایند. این آمادگی باید از نظر جسمی و روحی حاصل شود. در این مساله نیز اسلام دستوراتی دارد.
اسلام دینی است که هم طبیعت انسان را
به‌سوی
کمال هدایت می‌کند هم
فطرت او را، از این‌رو دستوراتی که در بردارنده هماهنگی بسیار لطیفی بین طبیعت و فطرت انسان است، را
به مسلمانان داده است. اسلام
به‌منظور پاسخ‌گویی
به نیاز جنسی و تامین عفّت و پاکی در جامعه و ایجاد آرامش و سکون و تولید نسل ازدواج را مورد توصیه و تاکید فراوان قرار داده است.
در ضمن برای این‌که از همین امر طبیعی، راهی بسوی تکامل انسان بگشاید و او را از خاک، متوجّه آسمان کند، آن را با مفاهیمی چون «بسم الله» و
نماز و
دعا گره می‌زند. ذکر مبارک «بسم الله» شعار توحیدی و تعیین‌کننده سَمت و سوی حرکت بنده است. بسم الله، رمز این‌مطلب است که خداوند انگیزه و هدف است، نه هوس‌های زودگذر و نشان از آن دارد که در اوج لذّت‌های دنیوی نیز خدا را فراموش نمی‌کنیم. با توجّه
به این اصل، موارد ذیل برای بهبود روابط زناشویی مورد تاکید قرار گرفته است:
۱.
امام صادق (علیه‌السّلام) از جدّش
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که فرموده است: در وقت
آمیزش بگویید بسم الله و بالله، آن‌گاه بگویید: خدایا
شیطان را از من و آن‌چه روزی من می‌فرمایید دور گردان. سپس حضرت فرمودند: اگر خداوند فرزندی
به آنان عطا فرمود، شیطان
به او ضرر نمی‌رساند.
۲. در روایت دیگری وارد شده، در وقت آمیزش چنین دعا بخوانید، خدایا اگر با آمیزش امشب بنا است فرزندی بما عطا فرمایی برای شیطان در او بهره و نصیب قرار مده و او را
مؤمن و خالی از مکر و ناپاکی او قرار بده. «اللَّهُمَّ اِنْ قَضَیْتَ مِنِّی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ خَلِیفَةً فَلا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ شِرْکاً وَ لا نَصِیباً وَ لا حَظّاً وَ اجْعَلْهُ مُؤْمِناً مُخْلِصاً».
۳. مستحب است در وقت آمیزش، زن و مرد با
وضو و
طهارت باشند و در
شب زفاف بعد از خواندن دو رکعت نماز و دعا، آمیزش انجام شود.
امام باقر (علیه‌السّلام) خطاب
به مردی که شب زفاف در پیش داشت، فرمود: آن‌گاه که قصد آمیزش داشتی
به همسر خویش، دستور بده وضو بگیرد، خود نیز وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و حمد و ثنای الهی انجام بده و بر پیغمبر و آل او درود بفرست، سپس دعا بخوان و از افرادی که حضور دارند درخواست کن آمین بگویند و در دعای خود چنین بگو، خداوندا، الفت و انس و همدلی و رضایت همسرم را روزی من گردان و مرا
به او راضی و خشنود ساز و میان من و او
به نیکوترین وجه ارتباط برقرار کن با بهترین انس و الفت. زیرا تو
حلال را دوست می‌داری و از
حرام ناخشنودی. «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی اِلْفَهَا وَ وُدَّهَا وَ رِضَاهَا وَ ارضِنِی بِهَا وَ اجْمَعْ بَیْنَنَا بِاَحْسَنِ اجْتِمَاعٍ وَ آنَسَ ائْتِلَافٍ فَاِنَّکَ تُحِبُّ الْحَلَالَ وَ تَکْرَهُ الْحَرَامَ».
۴. بر طبق حدیث دیگری، پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خطاب
به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فرمود: هنگامی که همسرت حامله است با او آمیزش مکن، مگر این‌که با وضو باشی، در غیر این صورت ممکن است فرزند شما تاریک دل و بخیل گردد. «فَلَا تُجَامِعْهَا اِلَّا وَ اَنْتَ عَلَی وُضُوءٍ فَاِنَّهُ اِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ اَعْمَی الْقَلْبِ بَخِیلَ الْیَدِ».
از روایت سوم و روایات دیگری با این مضمون، استفاده می‌شود، اسلام آگاهی‌های ارزنده و نکات ظریف و دقیقی را در ارتباط با روابط زناشویی زن و مرد ارائه می‌دهد و هر یک از همسران را توصیه می‌کند که تامین رضایت دیگری را بر رضایت خود مقدّم دارد و شرایط را برای کامیابی جسمی و آرامش روانی هم مهیّا سازند، توجّه
به این سفارش‌ها موجب حفظ پاکدامنی، انس و الفت و پایبندی
به زندگی می‌گردد. در نظام خانواده اسلامی توصیه شده است که برای ایجاد روابط در بین زوجین باید آمادگی باشد و از نتیجه آن طرفین راضی باشند، این آمادگی از ناحیه زن، با
زینت و
آرایش و
نظافت و
بهداشت اعلام می‌شود، هم‌چنان‌که مردان نیز
به نرمی و لطافت در برخورد و تحریک و اظهار محبّت سفارش شده‌اند.
اسلام با این سفارش‌ها می‌خواهد در ورای این روابط ظاهری، امتزاج روحی و روانی دو همسر را فراهم کند که هیچ‌یک از آنها تصوّر نکند ابزار کام‌جویی دیگری قرار گرفته یا مجبور
به این روابط بوده است،
اعلام رضایت از هم و بیان این‌که آرامش و راحتی یکدیگر را موجب شده‌اند، تصوّری مطلوب برای مراحل بعدی در ذهن و ضمیر ایجاد می‌کند.
مستحب است آمیزش در شب‌های دوشنبه، سه‌شنبه، پنج‌شنبه و جمعه و در روز پنج‌شنبه در وقت زوال و روز جمعه بعد از عصر انجام شود.
طبق حدیثی رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خطاب
به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اگر آمیزش در شب دوشنبه صورت پذیرد و خداوند فرزند عطا فرماید،
حافظ قرآن کریم و راضی
به آن‌چه خداوند
به او رزق می‌دهد، خواهد شد. فرزند حاصل از آمیزش در شب سه‌شنبه، ضمن داشتن اعتقادات صحیح، افتخار شهادت در راه خدا
به او نصیب می‌گردد، چنین فرزندی در قلب، مهربان، دارای
سخاوت و زبانی پاک و طاهر می‌گردد. فرزند حاصل از آمیزش در شب پنج‌شنبه،
عالم و حاکم خواهد شد و در روز پنج‌شنبه، در وقت زوال،
شیطان بر او مسلّط نمی‌گردد و خداوند سلامت در
دین و
دنیا را
به او نصیب خواهد فرمود.
و در شب جمعه، خطیب سخنور و استاد سخن می‌گردد. هم‌چنین فرمود: فرزند حاصل از آمیزش در روز جمعه بعد از عصر، از
علما و دانشمندان بزرگ و صاحب نام می‌گردد».
انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۸، برگرفته از بخش «شرایط انعقاد نطفه و تشکیل جنین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۸/۲.
