• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

انصار پس از پیامبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


انصار پس از رحلت پیامبر مورد بی‌مهری و تحت فشار قرار گرفتند.


بنا به روایت مشهوری پیامبر پیشگویی کرده بود که انصار پس از رحلت ایشان مورد بی‌مهری و تحت فشار قرار خواهند گرفت.
در دوره خلفای راشدین منصب و سهم قابل توجهی از اداره امور به انصار واگذار نشد و بزرگ ایشان سعد بن عباده که با خلیفه وقت بیعت نکرده بود، به طرز مشکوکی در زمان خلافت عمر در حوران شام کشته شد.
[۱] شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۷، ص‌۲۲۳.    
[۲] بشیر الاحتجاج، ج۱، ص‌۹۴.    
[۳] المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۵۲.
[۴] المعجم الکبیر، ج‌۶‌، ص‌۱۶.
[۵] الطبقات، ج‌۳، ص‌۶۱۸‌.
بسیاری از انصار هم در جنگهای رِدّه (سالهای ۱۱-۱۲ هجری) کشته شدند.
[۶] الاصابه، ج۱، ص۲۳۶.
[۷] الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۲۵.
[۸] معرفة الصحابه، ج۱، ص۴۷۰.
نخستین حضور قابل توجه انصار، حضورشان در سپاه امیر مؤمنان ، علی (علیه‌السلام) در نبرد جمل در سال ۳۶ هجری بود.
براساس روایتهای گوناگون ۷۰۰
[۹] انساب الاشراف، ج۳، ص۳۰.
یا ۸۰۰ تن
[۱۰] تاریخ ابن خیاط، ص۱۳۸.
انصاری در آن نبرد حضور داشتند.
حجاج بن غزیه انصاری از دیگر انصاریان خواسته بود بار دیگر نصرت خود را محقق سازند، همان‌گونه که نخستین بار پیامبر را نصرت دادند.
[۱۱] اسد الغابه، ج۲، ص۱۷۹.
تقریبا همه انصار در سپاه علی (علیه‌السلام) در صفین و بر ضدّ معاویه شرکت کردند.
[۱۲] النهایه، ج۵، ص۲۰۶.
[۱۳] النهایه، ج۴، ص۷۲.
[۱۴] الفایق، ج۳، ص۳۷۱.

انصار در دوره امویان تحت فشار فراوان قرار گرفتند.

۱.۱ - ظلم متعدد به انصار

در حملاتی که سپاهیان معاویه در اواخر خلافت امیر مؤمنان، علی (علیه‌السلام) به مناطق گوناگون کردند ، بسر بن ارطاة در رأس سپاه خود به مدینه آمد و پس از تحقیر انصار و درخواست خون عثمان از ایشان از جانب معاویه از آن‌ها بیعت گرفت.
[۱۵] تاریخ طبری، ج۳، ص۱۵۳.
[۱۶] البدایة والنهایه، ج۷، ص۲۵۷.
[۱۷] سریة الکامل، ج۳، ص۳۸۳.    
معاویه با اتخاذ سیاستهای ویژه، چون محروم کردن آن‌ها از بیت‌المال
[۱۸] تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۷۰.
[۱۹] تاریخ دمشق، ج۵۹، ص۱۶۹
انصار را با بحرانی مالی مواجه ساخت و داراییهای آنان را در برابر قیمت نازلی خرید
[۲۰] الامامة و السیاسه، ج۱، ص۲۲۸
، در نتیجه انصار در دوران معاویه دچار فقر شدند.
[۲۱] الاستیعاب، ج۳، ص۱۴۲۱.
معاویه به هنگام مرگ به یزید سفارش کرد در صورت فراهم بودن زمینه مناسب از آنان انتقام گیرد و مسلم بن عقبه را مأمور این کار کند.
[۲۲] تاریخ ابن خیاط، ص۱۸۲.
[۲۳] تاریخ طبری، ج۳، ص۳۵۹.
[۲۴] تاریخ دمشق، ج۵۸، ص۱۰۴
مسلم در فاجعه حرّه (۶۲ هجری)، به فرمان یزید به کشتار، غارت و تجاوز گسترده‌ای دست زد
[۲۵] الاتحاف، ص۱۷۳-۱۷۴.
[۲۶] وفاءالوفاء، ج۱، ص۱۳۱.
و سه روز شهر را در اختیار سپاه خود قرار داد
[۲۷] الطبقات، ج۳، ص۵۰.
[۲۸] تاریخ دمشق، ج۳۹، ص۳۵۰.
و آنگاه با آنان به عنوان بردگان یزید بیعت کرد.
[۲۹] تاریخ ابن‌خیاط، ص۱۸۳.
[۳۰] تاریخ طبری، ج۴، ص۳۷۹.
در دوره عبدالملک (۷۴ هجری)، حجاج سه ماه والی مدینه بود.
وی در این مدت با انصار سرسختی نشان داد و آنان را قاتلان عثمان خواند و بر دست و گردن بزرگان انصاری بسان بردگان داغ نهاد.
[۳۱] تاریخ طبری، ج۳، ص۵۴۳.
[۳۲] التحفة اللطیفه، ج۱، ص۴۶۰.
[۳۳] تاریخ الاسلام، ج۵، ص۳۱۷-۳۱۸.


۱.۲ - مهاجرت انصار

قبایل و تیره‌های انصاری به مناطق متعددی مهاجرت کردند؛ کوچه‌ای در گرگان
[۳۴] تاریخ جرجان، ص۱۷۳.
، روستایی در حوالی بصره
[۳۵] الفهرست، ص۲۹.
و مسجد بزرگی در بغداد
[۳۶] الطبقات، ج۷، ص۲۳۹.
[۳۷] تاریخ بغداد، ج۶، ص۶.
به نام انصار نامگذاری شده که می‌تواند حاکی از حضور انصار در آن مناطق باشد؛ همچنین منابع از حضور انصاریان در شهر ینبع در حاشیه دریای سرخ
[۳۸] معجم ما استعجم، ج۲، ص۶۵۶.
، مَنفلوط مصر
[۳۹] صبح الاعشی، ج۱، ص۳۷۲.
و اندلس
[۴۰] فتح الباری، ج۶، ص۳۹۰.
خبر می‌دهد، چنان ‌که سلسله بنی‌نصر یا بنی‌احمر که چند قرن در جنوب اندلس حکم راندند انصاری تبارند.

۱.۳ - کتب درباره نسب یا مناقب و فضایل انصار

در گذر تاریخ درباره نسب یا مناقب و فضایل انصار کتابهایی نگاشته شده است که از آن جمله می‌توان به منابع ذیل اشاره کرد: کتاب من شهد صفین مع علیّ من الأنصار از کلبی
[۴۱] الذریعه، ج۲۲، ص۲۲۹.
، باب مناقب الأنصار در صحیح بخاری، کتاب نسب الانصار از عبدالله بن محمد انصاری مشهور به ابن القداح
[۴۲] الطبقات، ج۳، ص۵۱۳ .
[۴۳] تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۲.
، کتاب فضائل الانصار از ابی داوود صاحب سنن
[۴۴] کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۷۴.
، کتاب فضائل الانصار از قاضی ابوالبختری
[۴۵] الفهرست، ص۱۱۳.
[۴۶] هدایة العارفین، ج۲، ص۱۹۵.
، الاستبصار فی نسب الأنصار از ابن قدامه مقدسی
[۴۷] ایضاح المکنون، ج۱، ص۷۰.
[۴۸] هدیة‌العارفین، ج۱، ص۴۵۹.
، نزهة الابصار بفضائل الانصار از ابی الحسن بکری
[۴۹] ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۳۴ .
[۵۰] هدیة العارفین، ج۲، ص۲۳۹.
، جلاء الافکار فی مناقب الانصار از دباغ
[۵۱] هدیة العارفین، ج۱، ص۵۲۶.
، مسارح الانظار فی انساب الانصار از سید جعفر اعرجی
[۵۲] الذریعه، ج۲۰، ص۳۷۶.
و تحفة الاخیار فی فضائل الانصار از نورالدین انصاری.
[۵۳] معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۲۱.


۱. ↑ شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۷، ص‌۲۲۳.    
۲. ↑ بشیر الاحتجاج، ج۱، ص‌۹۴.    
۳. ↑ المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۵۲.
۴. ↑ المعجم الکبیر، ج‌۶‌، ص‌۱۶.
۵. ↑ الطبقات، ج‌۳، ص‌۶۱۸‌.
۶. ↑ الاصابه، ج۱، ص۲۳۶.
۷. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۲۵.
۸. ↑ معرفة الصحابه، ج۱، ص۴۷۰.
۹. ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۳۰.
۱۰. ↑ تاریخ ابن خیاط، ص۱۳۸.
۱۱. ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۱۷۹.
۱۲. ↑ النهایه، ج۵، ص۲۰۶.
۱۳. ↑ النهایه، ج۴، ص۷۲.
۱۴. ↑ الفایق، ج۳، ص۳۷۱.
۱۵. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۵۳.
۱۶. ↑ البدایة والنهایه، ج۷، ص۲۵۷.
۱۷. ↑ سریة الکامل، ج۳، ص۳۸۳.    
۱۸. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۷۰.
۱۹. ↑ تاریخ دمشق، ج۵۹، ص۱۶۹
۲۰. ↑ الامامة و السیاسه، ج۱، ص۲۲۸
۲۱. ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۱۴۲۱.
۲۲. ↑ تاریخ ابن خیاط، ص۱۸۲.
۲۳. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۳۵۹.
۲۴. ↑ تاریخ دمشق، ج۵۸، ص۱۰۴
۲۵. ↑ الاتحاف، ص۱۷۳-۱۷۴.
۲۶. ↑ وفاءالوفاء، ج۱، ص۱۳۱.
۲۷. ↑ الطبقات، ج۳، ص۵۰.
۲۸. ↑ تاریخ دمشق، ج۳۹، ص۳۵۰.
۲۹. ↑ تاریخ ابن‌خیاط، ص۱۸۳.
۳۰. ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۳۷۹.
۳۱. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۵۴۳.
۳۲. ↑ التحفة اللطیفه، ج۱، ص۴۶۰.
۳۳. ↑ تاریخ الاسلام، ج۵، ص۳۱۷-۳۱۸.
۳۴. ↑ تاریخ جرجان، ص۱۷۳.
۳۵. ↑ الفهرست، ص۲۹.
۳۶. ↑ الطبقات، ج۷، ص۲۳۹.
۳۷. ↑ تاریخ بغداد، ج۶، ص۶.
۳۸. ↑ معجم ما استعجم، ج۲، ص۶۵۶.
۳۹. ↑ صبح الاعشی، ج۱، ص۳۷۲.
۴۰. ↑ فتح الباری، ج۶، ص۳۹۰.
۴۱. ↑ الذریعه، ج۲۲، ص۲۲۹.
۴۲. ↑ الطبقات، ج۳، ص۵۱۳ .
۴۳. ↑ تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۲.
۴۴. ↑ کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۷۴.
۴۵. ↑ الفهرست، ص۱۱۳.
۴۶. ↑ هدایة العارفین، ج۲، ص۱۹۵.
۴۷. ↑ ایضاح المکنون، ج۱، ص۷۰.
۴۸. ↑ هدیة‌العارفین، ج۱، ص۴۵۹.
۴۹. ↑ ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۳۴ .
۵۰. ↑ هدیة العارفین، ج۲، ص۲۳۹.
۵۱. ↑ هدیة العارفین، ج۱، ص۵۲۶.
۵۲. ↑ الذریعه، ج۲۰، ص۳۷۶.
۵۳. ↑ معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۲۱.


مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «انصار».    



جعبه ابزار