انحلال قضایا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انحلال قضایا یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای از بین بردن
قضیه با حذف
ادوات پیوند دهنده اجزای قضیه است.
انحلال در لغت به معنی برچيدگى و از هم پاشيدگى است.
انحلال قضیه به معنای باز شدن قضیه و به‌هم‌خوردن شکل و جدا شدن اجزای مادی آن از همدیگر است. در حقیقت حذف ادات رابط در قضايا را انحلال گويند.
هر یک از قضایا، چه حملی و چه شرطی، با حذف
ادات دال بر ارتباط اجزا منحل می‌شوند، با این تفاوت که
قضیه حملی به دو مفرد (
بسیط) یا چیزی که در قوه مفرد است منحل می‌شود؛ مانند: «زید هو عالم» در
موجبه و «زید لیس هو بعالم» در
سالبه، که با حذف هو و لیس هو، دو مفرد یعنی زید و عالم باقی می‌ماند و «الحیوان الناطق هو منتقل بنقل قدمیه» که «الحیوان الناطق» در قوه «الانسان» و «منتقل بنقل قدمَیه» در قوه «ماشی» است.
انحلال
قضیه شرطیه به تحلیل آن به دو
قضیه حملیه است؛ چون قضیه شرطیه مرکب از دو قضیه حملیه است، چنان‌که قضیه حملیه، مرکب از
موضوع و
محمول است؛ مانند: اگر خورشید طلوع کند روز موجود است که اگر ادوات اتصال را برداریم دو قضیه حملیه «خورشید طلوع کرده است» و «روز موجود است» باقی می‌ماند و مانند: «یا این عدد زوج است یا فرد است» که با حذف ادوات انفصال، دو قضیه «این عدد زوج است» و «این عدد فرد است» باقی می‌ماند و همچنین است در سالبه آنها.
بعضی از قضایا به حسب ظاهر، یک قضیه به نظر می‌رسند، ولی پس از دقت دانسته می‌شود که به واسطه تعداد جزء اول یا دوم یا هر دو، قابل انحلال به بیش از یک قضیه‌اند. توجه نکردن به این امر ممکن است سبب
مغالطات و اشتباهاتی شود؛ مثلاً هر یک از جملات «حسن و حسین نویسنده هستند»، «حسن نویسنده و خواننده است»، «اگر معارف، کامل، و همه مردم، عالِم شوند مملکت تعالی می‌یابد و اگر
معارف کامل شود،
اخلاق مردم، فاضل و
رذایل از آنها زایل می‌شود»، به دو قضیه منحل می‌شوند و جمله «حسن و حسین، نویسنده و خواننده‌اند» در حقیقت چهار قضیه است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
(۲)
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات. (۳) قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
(۴)
صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی. (۵)
سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «انحلال قضایا»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۴.
