امامزاده احمد بن موسی شاهچراغ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![احمد بن موسی شاهچراغ]()
احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام)، از فرزندان
امام کاظم (علیه‌السلام) است. این امامزاده در
شهر شیراز دفن شده و دارای حرم و بارگاه باشکوهی است که یکی از اماکن زیارتی مهم در
ایران به شمار می‌رود. امام کاظم (علیه‌السلام) او را بسیار دوست می‌داشت و ملکی را از خود به او بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستوده است.
«احمد بن
موسی بن جعفر (علیه‌السلام)»، از فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) است
و اصل وجود چنین فرزندی برای حضرت و نیز تعریف و
توثیق اجمالی ایشان در منابع کهن شیعی وجود دارد.
بیش از هزار و دویست سال است که منطقه فارس متبرک به وجود احمد بن موسی است. او یکی از شخصیت‌های معنوی و از رجال بزرگ
شیعه به شمار می‌رود. احمد فرزند و برادر امام و فرزند و برادر شهید است. پدرش موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) یگانه عصر و هفتمین ستاره آسمان
ولایت و مادرش ام‌احمد از زنان فاضله دوران خویش بود.
در خصوص رابطه ایشان با پدر بزرگوارش،
روایت شده است که امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، او را بسیار دوست می‌داشت و ملکی را از خود به او بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستود.
شیخ مفید (۴۱۳ ق) در این‌باره می‌گوید: احمد بن موسی، سیّدی کریم و جلیل و صاحب
ورع بوده و حضرت ابوالحسن موسی (علیه‌السلام) او را دوست می‌داشت و مقدم می‌شمرد و یک قطعه زمینی همراه با آب آن، معروف به یسیره به او بخشیده بود. گزارش شده که احمد بسیاری از بردگان را از
مال خویش آزاد نمود.
اسماعیل بن
موسی بن
جعفر (علیه‌السلام) می‌گوید: «…پدرم پیوسته به او نظر داشت و او را پاس می‌داشت و از او غافل نمی‌شد».
سید جعفر آل بحرالعلوم (۱۳۷۷ ق)، درباره مادر ایشان نقل کرده است: مادر احمد بن موسی، از زنان بسیار محترم بود که او را ام احمد می‌نامیدند. حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام)، به او علاقه زیادی داشت، وقتی از
مدینه به
بغداد رفت، امانت‌های
امامت را به او سپرده، فرمود: «هر کس در هر موقع آمد و این امانت‌ها را از تو خواست، بدان من از
دنیا رفته‌ام و او جانشین من است و امامی است که اطاعتش بر تو و سایر مردم
واجب است».
وقتی
هارون، امام کاظم (علیه‌السلام) را در بغداد مسموم کرد، حضرت رضا (علیه‌السلام)، از ام احمد امانت‌ها را خواست. ام احمد گفت: وای پدرت
شهید شد؟ فرمود: «آری؛ اکنون از
دفن او فارغ شدم، آن امانت‌هایی که پدرم موقع رفتن به بغداد در اختیارت گذاشت بیاور، من جانشین او و
امام به
حق بر
جن و
انس هستم». ام احمد گریبان چاک‌زده، امانت‌ها را تحویل داد و با آن‌جناب به
امامت بیعت کرد.
احمد بن موسی، در عبادت حق، پرهیزکاری،
زهد، کرامت
نفس و جوانمردی زبانزد همگان بود و بزرگواریش سبب گردید، در طول حیاتش مردم دو بار به عنوان امام با او
بیعت کنند و در هر دو بار او مردم را به مسیر صحیح هدایت کرد.
پس از هجرت
حضرت رضا (علیه‌السّلام) چون تحمل فراق برادر برایش ناگوار شد، با عده زیادی راهی ایران شد و نزدیکی
شیراز گرفتار حیله گری‌های
مامون شد و احمد پس از نبردی نابرابر به
شهادت رسید و به دلیل خفقان موجود تا سال‌ها قبرش بر شیعیان مخفی ماند،
تا این که در زمان «
عضدالدوله دیلمی» و در پی واقعه‌ای شگفت، قبر آن بزرگوار آشکار شد.
از آن زمان تا کنون، شیعیان، به ویژه فارس‌نشینان به سان پروانگان به گرد بارگاه نورانی آن حضرت در طوافند. کراماتی که شیعیان با
توسل به این بزرگوار مشاهده کرده‌اند موجب شده است تا علاقه‌مندان آن حضرت از راه‌های دور و نزدیک به زیارت او بیایند و کسب فیض نمایند. مردم فارس نیز از این که پذیرای زیارت‌کنندگان اویند، همیشه بر خود می‌بالند.
امام رضا (علیه‌السّلام) در سال ۱۸۳ ق. و در ۳۵ سالگی عهده دار امامت شیعیان شد. دوره امامت ایشان که بیست سال بود، مصادف با خلافت
هارون‌الرشید،
محمد امین و مامون بود. بعد از مرگ محمد امین پس از کشمکش‌ها و شورش‌های مختلف خلافت به دست مامون افتاد. اما او از ناحیه
علویان هراس داشت و دلیل اصلی آن نیز موقعیت معنوی امام رضا (علیه‌السّلام) بود. مامون تصمیم گرفت، حکومت خود را از ناحیه علویان در امان نگه دارد. مطمئن‌ترین راه نزدیکی به امام رضا (علیه‌السّلام) و آرام نگه‌داشتن علویان، را انتخاب کرد.
او در سال ۲۰۰ هجری قمری امام رضا (علیه‌السّلام) را بر خلاف میل قلبی اش مجبور کرد تا از مدینه به مرو
هجرت کند. عموم شیعیان
نیت باطنی مامون را نمی‌دانستند و همین
جهل عمومی، سبب گردید سیل هجرت سادات و علویان به سوی ایران سرازیر شد. در این میان دو کاروان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. یکی کاروانی که سرپرستی آن به عهده
حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) بود و دیگری، کاروانی که به کاروانسالاری احمد بن موسی (علیه‌السّلام) روانه
ایران شد. تعداد جمعیت کاروان احمد بن موسی (علیه‌السّلام) ظاهراً قابل توجه بوده است. در برخی منابع جمعیتشان را تا پانزده هزار نفر هم نوشته‌اند. تعداد زیادی از سادات و نزدیکان
امام هشتم علاوه بر احمد و محمد و حسین از فرزندان امام کاظم (علیه‌السّلام) در این کاروان حضور داشتند.
قبر احمد بن موسی ـ (علیه‌السّلام) در بین سال‌های ۳۳۸-۳۷۲ ق. در زمان حکومت عضدالدوله دیلمی آشکار گردید. بنا به گزارش دیگری قبر آن بزرگوار در سال ۷۴۵ ق. در زمان حکومت شاه ابو اسحاق که از ممدوحان حافظ است، کشف گردید. البته آن چه برخی از محققان به دست آورده‌اند این است که ظاهراً قبر آن حضرت در زمان عضد الدوله دیلمی ظاهر گشته. اما بر اثر مرور زمان و زلزله‌های پی در پی قبر وی از دیده‌ها مخفی گردید، تا این که مجدداً در سال ۷۴۵ ق. آشکار گردید.
چنان که مجدالاشرف (یکی از متولیان حرم در عصر نادرشاه) که مطالبی درباره احمد بن موسی از خود به یادگار گذاشته است می‌گوید: «قبر امام زاده معصوم امیر احمد بن موسی (علیه‌السّلام) را امیر مقرب‌الدین مسعود بن بدر... عمارتی در خاطر داشت.»
این بیان می‌رساند که اطلاعاتی هر چند مختصر از قبر آن امام زاده وجود داشته است. در کتاب
بحرالانساب و
آثار الاحمدیه، شرحی مفصل در مورد چگونگی آشکارشدن قبر آن حضرت در زمان عضدالدوله آمده است. گرچه بر اثر مرور زمان این ماجرا گرفتار مطالبی آمیخته با افسانه شده است، اما همین مطالب راهگشای خوبی هستند. آن چه که در بیشتر گزارش‌ها آمده است بر این نکته تاکید دارد که شب‌ها نوری از قبر ایشان ساطع می‌شد و پیکر وی نیز که چندین قرن از شهادت او می‌گذشته هنوز سالم و تازه به نظر می‌رسید و انگشتر در دستش بود که نگینش منقش به جمله «العزة الله احمد بن موسی» بود و همین انگشتری سبب شناسایی او شد. پس از ظاهر شدن قبر در شیراز مدت‌ها جشن و سرور برپا بود.
و از آن موقع تاکنون بارگاه ایشان بهتر از گذشته آباد و ملجا شیفتگان آن حضرت شده است.
در خصوص
شهادت یا وفات و محل دفن احمد بن موسی اختلاف‌نظر وجود دارد. این اختلاف مبتنی بر آن است که وی به
اسفراین (از توابع استان
خراسان شمالی) رفته و در آن‌جا به شهادت رسیده یا در
شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است.
حاج شیخ عباس قمی (۱۳۵۹ق)، از کتاب «شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار» ـ نوشته معین‌الدین ابوالقاسم جنید بن محمود بن محمد شیرازی در سال ۷۹۱هـ. ق
ـ نقل کرده است که:
ـ احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام) در ایام مأمون، به شیراز
سفر کرد و در آن ایام بعد از شهادت امام رضا (علیه‌السلام)، او نیز در شیراز وفات یافت... .
ـ برخی نیز گفته‌اند که به شهادت رسید و قبر شریفش مخفی بود تا این‌که در زمان امیر مسعود بن بدر کشف شد و قبّه‌ای برای آن بنا نمود. گویند که بدن شریفش در قبر تر و تازه مانده بود و از آن‌جایی که در دست
انگشتری داشته که نقش نگینش «العزّة لله احمد بن موسی» بوده است، او را شناختند. بعد از آن اتابک ابوبکر، بنایی بلندتر از اولی تأسیس کرد؛ سپس
خاتون تاش که زنی نیکوکار و اهل
عبادت بوده در سال ۷۵۰ هـ. ق قبّه‌ای بس عالی درست کرد و در جَنب آن، مدرسه‌ای عالی بنا نهاد و در جوار آن مرقدی هم برای خودش معین نمود.
سید نعمت الله جزایری (۱۱۱۲ق) در «
الانوار النعمانیّه» می‌گوید: احمد و محمد فرزندان موسی بن جعفر (علیه‌السلام) هر دو در شیراز مدفون بوده و محل دفنشان، محل تبرک و زیارت شیعه است.
نویسنده
ریحانة الادب (۱۳۷۳ق) می‌گوید:
حمدالله مستوفی در «
نزهة القلوب»، آقای
محمدعلی کرمان‌شاهی در «مقامع الفضل»، صاحب حدائق در چند جا از «
لؤلؤة البحرین»،
میرزا عبدالله افندی در «
ریاض العلماء» در ذیل شرح حال سید عبدالله بن موسی بن احمد تصریح کرده‌اند بر این‌که مرقد شریف احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام) همین مزاری است که در شیراز موجود، و به شاه چراغ معروف است.
سیدمحسن امین (۱۳۷۷ق) در «
اعیان الشیعه»، بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمد بن موسی را در اسفراین یا مکان دیگر می‌دانند، می‌گوید: این عقیده بعید و مخالف با عقیده مشهور است (که محل شهادت و قبر او شیراز می‌باشد).
در برخی کتب متأخر نقل شده که پس از شهادت امام کاظم (علیه‌السلام)، مردم
مدینه به لحاظ شخصیت و سن احمد، به در خانه او رفته و با وی
بیعت کردند و او پیشاپیشِ
جمعیت به
مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) رفت و خطبه‌ای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت نموده‌اید! بدانید که من خودم با برادرم علی (
امام رضا) بیعت کرده‌ام و او واجب الاطاعه است. بر من و شماست که از او
اطاعت کنیم». سپس از منبر پایین آمده و به اتفاق همه مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند.
در پایان گفتنی است که «شاهچراغ»، لقبی نیست که در زمان زندگانی ایشان به حضرتشان
اطلاق شده باشد؛ بلکه براساس برخی نقل‌ها، در جریان کشف قبرشان در صدها سال بعد، این
لقب برای ایشان در نظر گرفته شد.
تاریخ وفات احمد بن موسی را در منابع تاریخی نیافتیم؛ ولی برخی نویسندگان معاصر تاریخ وفات را حدود ۲۰۳ قمری که هم‌زمان با شهادت امام رضا (علیه‌السلام) است، ذکر نموده‌اند.
سایت‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «امام زاده احمد بن موسی (علیه‌السلام)» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۲۵. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «احمد بن موسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۲۵.
