امامت حق بالاصاله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امامت
حق بالاصاله در برگیرنده امامت کسانی است که خدای
سبحان مستقیماً امامت را برای آنان
جعل کرده است.
مانند
امامت برخی پیامبران الهی که با توجه به تفاوت درجات، از مراتب متفاوت امامت برخوردار بوده‌اند؛ چون
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام): «اِنّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِمامًا»
یعقوب و
اسحق (علیهما‌السلام): «ووهَبنا لَهُ اِسحقَ ویَعقوبَ نافِلَةً وکُلاًّ جَعَلنا صلِحین وجَعَلنهُم اَئِمَّةً یَهدونَ بِاَمرِنا»،
یوسف (علیه‌السلام): «و لَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینهُ حُکمًا و عِلمًا...»،
لوط (علیه‌السلام): «و لوطًا ءاتَینهُ حُکمًا و عِلمًا...»،
موسی (علیه‌السلام): «ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینهُ حُکمًا وعِلمًا...»،
داود و
سلیمان (علیهما‌السلام): «... و کُلاًّ ءاتَینا حُکمًا وعِلمًا...»
و حضرت
محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله): «اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ ورَسولُهُ...»،
«اَلنَّبِیُّ اَولی بِالمُؤمِنینَ مِن اَنفُسِهِم...»
سرّ بهره‌مندی برخی از انبیای الهی از
مقام امامت این است که امام افزون بر
مقتدا و
الگو بودن در گفتار و رفتار، عهده‌دار امور سیاسی و اجتماعی امت است،
حدود را اجرا و امیران را عزل و نصب و از امت
دفاع و جانیان را تأدیب می‌کند، ازاین رو ممکن است کسی پیامبر باشد؛ ولی عهده‌دار امور سیاسی و اجتماعی
امت نباشد.
در بیان دلایل
انفکاک نبوت از امامت وجوهی گفته‌اند؛
از جمله آن‌که به دلالت برخی آیات، نبوّت غیر از مَلِک بودن و رهبری است: «وقالَ لَهُم نَبِیُّهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکُم طالوتَ مَلِکًا قالوا اَنّی یَکونُ لَهُ المُلکُ عَلَینا ونَحنُ اَحَقُّ بِالمُلکِ مِنهُ ولَم یُؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ قالَ اِنَّ اللّهَ اصطَفهُ عَلَیکُم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسم»
با توجه به این‌که مَلِک در
آیه به معنای تدبیر‌کننده جامعه است که انسانها را به
کمال شایسته خود می‌رساند و موانع دستیابی به کمال را از مسیر آنان
دفع می‌کند
و بنی اسرائیل به صورت اعتراض به پیامبرشان اشموئیل گفته‌اند: «نَحنُ اَحَقُّ بِالمُلکِ مِنه = ما از طالوت به مُلک شایسته‌تریم»، در حالی که اگر مقام نبوت با رهبری یکی بود می‌بایست گفته می‌شد تو به مُلک و
سلطنت شایسته‌تری، چون تو پیامبری، و اشموئیل در
پاسخ اعتراض آنان گفت: اولا
خدا او را برگزیده است و ثانیاً او بر اثر برخورداری از
علم و توان جسمانی که لازمه امامت و رهبری است برگزیده شده است.
دلیل دیگر آن‌که خدای سبحان
خطاب به ابراهیم (علیه‌السلام) پس از دریافت مقام نبوت و در پایان
عمر فرمود: «اِنّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِمامًا»
نیز زمانی این مقام به آن حضرت داده شد که وی دارای ذرّیه و فرزندان بوده و امتحاناتی را پشت سر گذاشته است.
با توجه به
انفکاک امامت از نبوت
قول کسانی که امامت در آیه را به نبوت
معنا کرده‌اند صحیح نیست.
برخی در ذیل آیه مذکور امام را
نبی معنا کرده‌اند؛ اما در جای دیگر، در برابر کسانی که امام را نبی معنا کرده‌اند ترجیح داده‌اند که امام در معنای خودش به‌کار گرفته شود.
دلیل دیگر آن‌که حضرت موسی
هارون را
خلیفه خود قرار داد، در حالی که او پیامبر بود؛ ولی مقام امامت نداشت و با
استخلاف موسی به این
سمت منصوب گردید: «وقالَ موسی لاَِخیهِ هرونَ اخلُفنی فی قَومی واَصلِح ولا تَتَّبِع سَبیلَ المُفسِدین»
برخی مفسران در
فرق بین امام و نبی گفته‌اند: گرچه
پیامبر و امام هر دو هدایتگرند،
هدایت پیامبر فقط «راهنمایی» و به معنای نشان دادن راه است؛ اما هدایت امامان «راهبری» به معنای رساندن به
مقصود است.
با این همه گفتنی است که در رویکرد مطالب پیش‌گفته بین امامت و مُلک
خلط شده و گویا
گمان شده امام و مَلِک یکی است، از این رو از آیاتی که به مُلک مربوط می‌شود در بیان امامت استفاده شده است؛ ولی واقع امر این‌گونه نیست، زیرا امامت ریاست عامه در امر
دین و دنیاست؛ ولی مُلک منصبی اجرایی در امر
حکومت است که گاهی امام خود آن را بر عهده می‌گیرد؛ مانند حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و
امام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) و گاهی به
اذن خدا و با توجه به ملاکهای خاص، دیگری را به جای خود منصوب می‌کند؛ مانند نصب
طالوت .
الاحتجاج؛ الاحکام السلطانیة والولایات الدینیة فی فضائل آل‌محمد (علیهم‌السلام)؛ اصول مدیریت؛ الفین فی امامة أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)؛ امام‌شناسی؛ انیس الموحدین؛ بصائر الدرجات الکبری؛ بیان السعادة فی مقامات العباده؛ پیام قرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ التعریفات؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ تلخیص المحصل؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الحاشیة علی الهیات (الحاشیة علی شرح التجرید)؛ حق الیقین؛ دلائل الصدق؛ الرسائل العشر؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف الایجی؛ شیعه در اسلام؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب؛ فرهنگ فارسی؛ قواعد المرام فی علم‌الکلام؛ الکافی؛ کتاب البیع؛ کتاب سلیم بن قیس؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مقدمه ابن خلدون؛ المنجد فی اللغه؛ منشور جاوید (تفسیر موضوعی)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت الاعتقادیه؛ ولایت فقیه (حکومت اسلامی).
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله امامت.
