امام - به کسر الف (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
إِمام (به کسر الف) از واژگان بکار رفته در
قرآن کریم به معنای پیشوا، مقتدا، ریسمان بنایی، راه و کتاب است.
إِمام به معنای پیشوا است.
راغب گوید: امام آنست که از وی پیروی و به وی اقتدا شود، خواه انسان باشد یا کتاب یا غیر آن،
حق باشد یا
باطل جمع آن اَئِمَّه است.
در
قاموس گفته امام آن است که از وی پیروی شود رئیس باشد یا غیر آن، ریسمانی که بنّا به دیوار می‌کشد تا راست بنا کند، راه، متولّی امر، قرآن، پیغمبر، خلیفه، فرمانده لشگر، و آنچه بچّه هر روز یاد می‌گیرد، و نمونه‌ای که از روی آن نظیر آنرا می‌سازند و...
ناگفته نماند معنی جامع، همان مقتدا بودن است، ریسمانی که بنّا از آن پیروی می‌کند و طبق آن بنا می‌کند، راهی که انسان در امتداد آن قدم بر می‌دارد، کتابی که می‌خواند همه امام و پیشوا و مقتدایند.
در این جا به کاربردهای قرآنی امام اشاره می‌کنیم:
در آیه
(اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ) مراد از امام،
ابراهیم (علیه‌السّلام) است و از
(لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ) می‌فهمیم که امامی که خدا از او راضی است و امامی که
امامت او را خدا می‌دهد از ستمکاران برگزیده نمی‌شود
(لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ).
اگر گویند: کسی که ظالم و ستمگر بود ولی
توبه کرد و نیکو کار شد، یا
کافر و
مشرک بود و
ایمان آورد چه مانعی دارد که چنین کسی از جانب خدا امام باشد؟
گوئیم:
وجدان و
فطرت حکم می‌کند که چنین کسی هم امام نباشد و خدا او را برای اینکار انتخاب نکند، درست است توبه و ایمان بسیاری از کارها را جبران می‌کند، ولی باز وجدان حکم می‌کند که
خداوند فقط پاکان مطلق را برای اینکار انتخاب می‌کند نه آنانکه در گذشته ستمگر و مسلوب الاطمینان بوده و الآن توبه کرده‌اند و یا مشرک بوده و ایمان آورده‌اند، حقّا آن شاعر خوب گفته:
لیس من اَذْنَبَ ذنبا بِاِمَامٍ
کیف من اَشْرَک دَهْراً و کَفَر
ناگفته نماند: قرآن پیشوایان را به دو دسته تقسیم می‌کند، پیشوایان حقّ و پیشوایان باطل، مثل
(وَ جَعَلْناهُمْ اَئِمَّةً یَهْدُونَ بِاَمْرِنا) (وَ جَعَلْناهُمْ اَئِمَّةً یَدْعُونَ اِلَی النَّارِ)با در نظر گرفتن آنچه در معنی امام گفته شد معنی آیه‌ی
(وَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ اَحْصَیْناهُ فِی اِمامٍ مُبِینٍ) روشن می‌شود «امام مبین» به معنی کتاب مبین است.
در
تفسیر المیزان از
تفسیر قمّی از
ابن عباس از
علی (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود: به خدا منم امام مبین حق را از باطل آشکار می‌کنم، و این را از
رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله) به
ارث برده‌ام. و از
معانی الاخبار از حضرت رسول (صلّی‌اللَّه‌علیه‌وآله) نقل کرده که در باره علی (علیه‌السّلام) فرمود: او امامی است که خدا در وی علم هر چیز را شمرده آنگاه
صاحب المیزان فرموده این دو حدیث در صورت صحت ابدا راجع به تفسیر نیستند، بلکه از بطن قرآن و اشارات آن می‌باشند و مانعی نیست که خدا علم کتاب مبین را به کسی که بنده‌ی خالص و خاصّ خداست بدهد و ایشان، بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سیّد موحّدین است.
(فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ وَ اِنَّهُما لَبِاِمامٍ مُبِینٍ) از آنها انتقام کشیدیم و آن دو در راه آشکاری است، امام در اینجا به معنی راه است و ضمیر
(اِنَّهُما) به خرابه‌های قوم
لوط و
صالح بر می‌گردد، و در آیه
(وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسی اِماماً وَ رَحْمَةً) به
تورات امام اطلاق شده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «امام»، ج۱، ص۱۲۰.
