• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام عماره انصاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



امّ عماره انصاری، از مدافعان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در غزوه احد می‌باشد.



نسیبه (لبیسه)
[۱] المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۰
[۲] بحار الانوار، ج۱۹، ص۲۴.
دختر کعب بن‌عمرو بن‌عوف از بنیمازن بن‌نجّار خزرجی جزو نخستین مسلمانان یثرب است.
[۴] السیرة النبویه، ج‌۲، ص‌۴۴۱.
او غیر از نسیبه ام عطیه است که از زنان سرشناس بصره و راوی حدیث به شمار می‌رفت
[۵] الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۲.
، هرچند همنامی و عملکرد مشابه این دو، برخی را به خطا افکنده است.


امّ عماره از زنان کوشا و پرتلاش
[۷] حلیة الاولیاء، ج۲، ص۷۷.
دوران مدینه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است. در بیعت عقبه دوم که ۷۳ تن از یثربیان برای گفتوگو با رسول خدا به مکّه آمده بودند، فقط دو زن حضور داشتند که یکی از آنان او بود و با حضرت بیعت کردند.
[۸] السیرة النبویه، ج‌۲، ص‌۴۶۶
[۹] روض الجنان، ج‌۴، ص‌۴۷۲.



پس از هجرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به مدینه و آغاز غزوه‌ها، نسیبه نقش مهمّی در جنگ‌ها یافت.

۳.۱ - جنگ احد

در نبرد اُحد به همراه همسر و دو پسرش شرکت کرد. او که به قصد پرستاری و مداوای مجروحان و آبرسانی به آنان آمده بود، مردانه جنگید. ابن‌سعد از خود او نقل می‌کند که چون در احد مسلمانان گریختند نزد پیامبر آمدم و با شمشیر زدن و تیراندازی، از او دفاع کردم تا مجروح شدم. از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل است که من به راست و چپ ننگریستم، جز این‌که امّ‌عماره را دیدم که از من دفاع می‌کرد و شمشیر می‌زد.
[۱۰] المنتظم، ج۳، ص۱۰۷.

در همین نبرد، چون ابن‌قمیئه لیثی فریاد برآورد که محمّد را به من نشان دهید تا او را از پای درآورم و بدین طریق، عزم کشتن پیامبر کرد، به دفاع از حضرت برخاست و زخم عمیقی در گردن یافت که تا یک سال التیام نیافت
[۱۱] المغازی، ج۱، ص۲۶۹ -۲۷۱.
و رسول خدا که خود جویای حال او بود، با آگاهی از سلامتش مسرور شد. امّ عماره با این‌که خود ۱۲ زخم برداشته بود فرزندش را به مبارزه با دشمن ترغیب می‌کرد تا آن‌جا که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) توانایی او را با بیان «ای امّ عماره! چه کسی به قدر تو تواناست؟» ستود.
دلاوری و استقامت وی و خانواده‌اش در اُحد، آنان را مشمول دعای رسول خدا کرد و حتی حضرت مقام آنان را از فلان و فلان برتر دانست.
[۱۵] المغازی، ج۱، ص۲۷۳
[۱۶] الطبقات، ج۸، ص۴۱۳.
مجلسی ضمن تعیین مصداق فلان و فلان در سخن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، از مقام والای این زن سخن دارد.
گفته‌اند:وقتی در این غزوه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) او را ستود، از حضرت خواست تا از خداوند بخواهد که او و خانوده‌اش را در بهشت با پیامبر رفیق کند و رسول خدا نیز چنین کرد.
[۱۸] المغازی، ج۱، ص۲۷۳.


۳.۲ - جنگ بنی‌قریظه و حنین

امّ‌عماره در غزوه بنی‌قریظه حضور داشت و از غنایم آن سهمی برد و در ماجرای حدیبیه، یکی از ۴ زن همراه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود
[۱۹] المغازی، ج۲، ص۵۷۴.
و گویا در همین واقعه، حضرت در چادر آنان از همراهان بیعت گرفت.
[۲۰] المغازی، ج۲، ص۶۰۳.
وی در بیعت رضوان
[۲۱] الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۳.
و در عمره قضا و نیز در نبرد خیبر حضور داشت
[۲۳] المغازی، ج۲، ص۶۶۱، ۶۸۵.
و در غزوه حنین که در سپاه مسلمانان سستی افتاد، ضمن پاشیدن خاک بر چهره فراریان، فریاد برآورد که از خدا و رسول او به کجا می‌گریزید؟
[۲۴] تفسیر قمی، ج۱، ص۳۱۴.


۳.۳ - جنگ یمامه

امّ‌عماره پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، در نبرد یمامه شرکت کرد. در این جنگ فرزندش به دست مسیلمه قطعه قطعه و دست امّ عمارة نیز قطع شد
[۲۶] السیرة النبویه، ج۲، ص۴۶۶.
و پس از بازگشت، ابوبکر به عیادتش رفت.
[۲۷] انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۸.



امّ‌عماره از راویان حدیث پیامبر
[۲۸] مسند احمد، ج۷، ص۵۰۸، ۵۹۲
[۲۹] سنن الترمذی، ج۲، ص۲۲۵.
و فردی مورد اعتماد و اهل عبادت و روزه بود
[۳۰] حلیة الاولیاء، ج۲، ص۷۷.
و به تعبیر خواب آشنایی داشت و در زمان عمر، از آن رو که در نبرد اُحد مورد قدردانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قرار گرفته بود، به او توجّهی ویژه می‌شد.
[۳۲] المغازی، ج۱، ص۲۷۱.



امّ‌عماره در نهایت (سال ۱۴ هجری) در زمان خلافت عمر در گذشت.
[۳۳] المنتظم، ج۳، ص۱۰۷.



اینکه همسرش در این زمان و در دیگر مقاطع چه کسی بود، روشن نیست. ابن سعد می‌گوید:امّ‌عماره با زید بن عاصم ازدواج کرد و عبداللّه و حبیب، دو صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را از او آورد؛ سپس با غزیّه ازدواج کرد و تمیم و خوله را آورد ؛ امّا در جای دیگر، سه ازدواج برای او ذکر می‌کند که اوّلی آن غزیّه سپس زید بن‌عاصم و از سومی یاد نکرده است. واقدی در گزارش حال او در اُحد، از همسرش غزیّه سخن دارد
[۳۶] المغازی، ج۱، ص۲۶۸.
، گرچه فرزندانش را باعنوان ابن‌زید می‌شناساند
[۳۷] المغازی، ج۱، ص۲۷۲.
، بنابراین بایستی ابتدا همسر زید و سپس غزیّه بوده باشد.


مفسران در ذیل دو آیه از او سخن به میان آورده‌اند:

۷.۱ - آیه اول


عکرمه
[۳۹] المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۲
[۴۰] تفسیر بغوی، ج۳، ص۴۵۶.
از خود او نقل می‌کند که گفت:روزی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمدم و از این‌که همه چیز از آن مردان است، به اعتراض گفتم:زنان را به چیزی نمی‌بینم که آیه ۳۵ سوره احزاب در پاسخ وی نازل شد:«إِنّ المُسلِمینَ و المُسلِمتِ و المُؤمِنینَ و المُؤمِنتِ...» در زاد المسیر ۵ قول برای سبب نزول آیه ذکر شده که یکی از آن‌ها گفتار پیشین است.
[۴۲] زاد المسیر، ج۶، ص۳۸۳ ۳۸۴
[۴۳] المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۲.


۷.۲ - آیه دوم


وقتی قمی در ذیل آیه ۱۲۲ سوره آل‌عمران :«اِذ هَمَّت طَائِفَتانِ مِنکُم اَن تَفشَلا» از پایداری برخی از مسلمانان سخن می‌راند، نام نسیبه را نیز یاد می‌کند.
[۴۵] تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۳.

مفسران درجایی دیگر از امّ‌عماره یاد نکرده‌اند؛ امّا براساس سخن واقدی
[۴۶] المغازی، ج۲، ص۶۰۳.
و ابن‌ عبدالبر
[۴۷] الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۳.
که از حضور او در بیعت رضوان حکایت دارد، می‌توان وی را مشمول آیه ۱۸ سوره فتح دانست که در بیان وصف بیعت کنندگان با رسول خداست.


۱. المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۰
۲. بحار الانوار، ج۱۹، ص۲۴.
۳. الطبقات، ج۸، ص۳۰۳.    
۴. السیرة النبویه، ج‌۲، ص‌۴۴۱.
۵. الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۲.
۶. الثقات، ج۳، ص۴۲۳.    
۷. حلیة الاولیاء، ج۲، ص۷۷.
۸. السیرة النبویه، ج‌۲، ص‌۴۶۶
۹. روض الجنان، ج‌۴، ص‌۴۷۲.
۱۰. المنتظم، ج۳، ص۱۰۷.
۱۱. المغازی، ج۱، ص۲۶۹ -۲۷۱.
۱۲. الطبقات، ج۸، ص۳۰۶.    
۱۳. الاصابه، ج۸، ص۴۴۱.    
۱۴. بحار الانوار، ج۲۰، ص۱۳۲.    
۱۵. المغازی، ج۱، ص۲۷۳
۱۶. الطبقات، ج۸، ص۴۱۳.
۱۷. بحار الانوار، ج۲۰، ص۱۳۳.    
۱۸. المغازی، ج۱، ص۲۷۳.
۱۹. المغازی، ج۲، ص۵۷۴.
۲۰. المغازی، ج۲، ص۶۰۳.
۲۱. الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۳.
۲۲. الطبقات، ج۸، ص۳۰۳.    
۲۳. المغازی، ج۲، ص۶۶۱، ۶۸۵.
۲۴. تفسیر قمی، ج۱، ص۳۱۴.
۲۵. الطبقات، ج۸، ص۳۰۳.    
۲۶. السیرة النبویه، ج۲، ص۴۶۶.
۲۷. انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۸.
۲۸. مسند احمد، ج۷، ص۵۰۸، ۵۹۲
۲۹. سنن الترمذی، ج۲، ص۲۲۵.
۳۰. حلیة الاولیاء، ج۲، ص۷۷.
۳۱. الطبقات، ج۸، ص۳۰۶.    
۳۲. المغازی، ج۱، ص۲۷۱.
۳۳. المنتظم، ج۳، ص۱۰۷.
۳۴. الطبقات، ج۸، ص۳۰۳.    
۳۵. الطبقات، ج۸، ص۳۰۶.    
۳۶. المغازی، ج۱، ص۲۶۸.
۳۷. المغازی، ج۱، ص۲۷۲.
۳۸. الطبقات، ج۸، ص۳۰۳.    
۳۹. المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۲
۴۰. تفسیر بغوی، ج۳، ص۴۵۶.
۴۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۵.    
۴۲. زاد المسیر، ج۶، ص۳۸۳ ۳۸۴
۴۳. المعجم الکبیر، ج۲۵، ص۳۲.
۴۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۲۲.    
۴۵. تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۳.
۴۶. المغازی، ج۲، ص۶۰۳.
۴۷. الاستیعاب، ج۴، ص۵۰۳.
۴۸. فتح /سوره۴۸، آیه۱۸.    



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ام عماره انصاری».    




جعبه ابزار