• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام شریک انصاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



امّ شریک انصاری، از زنان مهاجر می‌باشد.



مفسران ذیل آیه ۵۰ سوره احزاب از زنی به نام ام‌شریک یاد کرده‌اند که خود را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هبه کرد. در نام، نسب، همسر و حتی قبیله او اختلاف است. برخی او را غزیه، دختر جابر بن حکیم دوسی از تیره ازد می‌دانند.
[۱] المنتظم، ج۴، ص۵۸.
ابن‌سعد نیز بر این نظر است. برخی وی را دختر دودان بن‌عوف بن جابر از بنیعامر بن لؤی می‌شناسانند.
[۴] الاستیعاب، ج۴، ص۴۹۶.
بلاذری او را دختر دودان بن عوف بن‌عمرو می‌داند.
[۵] انساب الاشراف، ج۲، ص۵۳.
برخی نام او را غُزَیْله آورده‌اند.


تعدد نام، نسب و کنیه او برخی را به تعدد مصداق معتقد ساخته است؛ امّا ابن‌حجر، پس از معرفی سه امّ شریک، با لقب‌های انصاری، دوسی، و قریشی عامری، نتیجه گرفته که امّ شریک، زنی از اهل قریش است و به جهت ازدواجش با دوس، به آنان منسوب شده، و بعد در میان انصار ازدواج کرده و به آنان نسبت یافته است ، گرچه قول به این‌که او از انصار و از تیره بنی‌نجار بوده نیز وجود دارد
[۹] البدایةوالنهایه، ج۵، ص۳۱۹ .
، به هر روی وی همسر ابوالعکر ازدی، حلیف عامربن‌لؤی بود.
[۱۱] انساب الاشراف، ج۲، ص۵۴.

جزئیات زندگی امّ شریک چندان روشن نیست و داستان‌های کرامت‌گونه‌ای که درباره‌اش آورده‌اند جای تأمل دارد، به ویژه آن‌که ناقل همه آن‌ها خود اوست. خود وی می‌گوید:وقتی قومش، از اسلام آوردن او آگاه شدند، وی را گرفته و بستند و در بادیه بر شتر برهنه سوار کردند و سه روز از خوراک بازش داشتند تا از دین دست بردارد؛ امّا لطف ویژه الهی، او را از سختی و تشنگی رهایند، به‌گونه‌ای که مشرکان همراه او، به حقانیت اسلام پی برده و مسلمان شدند.


امّ شریک پس از اسلام در پی کسی بود که با او همراه شود تا در مدینه به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بپیوندد. از یهودیانی که به آن سوی در حرکت بودند، خواست تا با آن‌ها همراه شود و چون امّ‌شریک خواست آبی بردارد یک یهودی مانع شد و گفت:همه چیز با ما همراه است. بدین‌گونه با آنان همراه شد و در میان راه چون تشنگی بر او غالب شد، از آنان آب طلبید؛ امّا آنان به شرط یهودی شدن، آب در اختیارش می‌نهادند. امّ شریک نپذیرفت و به کناری رفت و خفت و در این هنگام مورد لطف ویژه خداوند قرار گرفت و سیراب شد.
[۱۴] السیر والمغازی، ص۲۸۴.



امّ شریک در مدینه به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ملحق شد و با آن حضرت بیعت کرد و چون همسر نداشت، خود را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هبه کرد؛ امّا در پذیرش رسول خدا اختلاف است
[۱۶] المنتظم، ج۴، ص۵۸ .
[۱۷] انساب الاشراف، ج۲، ص۵۳ ۵۴.
؛ ابن‌سعد براساس روایتی می‌گوید:پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن را نپذیرفت؛ ولی او نیز تا آخر ازدواج نکرد.
ابن‌اسحاق بر آن است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) او را به سه صاع جو به زید تزویج کرد
[۱۹] السیر والمغازی، ص۲۸۴.
؛ ولی براساس دیگر داده‌های تاریخی، می‌توان گفت که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از این‌که امّ شریک خود را به او بخشید
[۲۰] السیر والمغازی، ص۲۶۹ .
[۲۱] السیرة النبویه، ج۴، ص۶۴۶-۶۴۷.
[۲۲] مسند احمد، ج۷، ص۶۱۷.
با او ازدواج کرد
[۲۴] حلیة‌الاولیاء، ج۲، ص۶۷.
و پس از چندی وی را طلاق داد
[۲۵] تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۵ .
[۲۶] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۸۵ .
[۲۷] المحبّر، ص۸۲.
و او پس از آن ازدواج نکرد و همچنان دیگران را به اسلام ترغیب می‌کرد.
[۲۸] انساب الاشراف، ج‌۲، ص‌۵۴‌.
ابن‌عبدالبرّ، اقوال مربوط به ازدواج را مضطرب دانسته و در اصل این رخداد تردید می‌کند.
[۲۹] الاستیعاب، ج۴، ص۴۹۷.

به نقل خود او، روزی ظرفی از روغن برای پیامبر فرستاد. پس از آن، هرگاه به آن ظرف مراجعه می‌کرد آن را پر از روغن می‌یافت.
[۳۰] مناقب، ج۱، ص۱۴۱.
برخی آن را از آیات الهی شمرده و می‌گفتند:«و من آیات اللّه، عکة امّ شریک».
[۳۲] بحار الانوار، ج۱۸، ص۳۶.



امّ شریک از راویان حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شمار می‌آید.
[۳۳] صحیح البخاری، ص۱۲۲۶، ح ۳۱۸۰ .
از فرجام او اطلاعی در دست نیست.




۶.۱ - آیه اول

ذیل آیه ۵۰ احزاب، از امام علی بن‌الحسین (علیهماالسلام) نقل شده که مراد از زن مؤمنی که خود را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بخشید، امّ شریک است:«وامرَاَةً مُؤمِنَةً اِن وهَبَت نَفسَها لِلنَّبیِّ اِن اَرادَ النَّبیُّ اَن یَستَنکِحَها خالِصَةً لَکَ مِن دونِ المُؤمِنین = و زن مؤمنی که خویشتن را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بخشید، چنانچه پیامبر بخواهد او را به همسری درآورد، که این خاص تو و نه سایر مؤمنان است». از مقاتل و ضحاک نیز چنین روایتی نقل شده است.
[۳۶] جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۲۹۳۰ .
[۳۷] مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۷۱.
[۳۸] التعریف و الاعلام، ص۲۶۰.

طبری براساس خبری می‌نویسد: عبدالملک مروان، طی نامه‌ای از مردم مدینه درباره آیه پرسید. امام سجاد (علیه‌السلام) در پاسخ نوشت که او زنی به نام امّ شریک بود.
[۳۹] جامع‌البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۲۹.
[۴۰] مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۷۶.


۶.۲ - آیه دوم

افزون بر این، آیه ۵۱ سوره احزاب را نیز در باره امّ شریک و دیگر زنان می‌دانند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آنان را به همسری برگزید
[۴۲] السیر والمغازی، ص۲۶۹
:«تُرجی مَن تَشاءُ مِنهُنَّ و تُوی اِلَیکَ مَن تَشاء = هرکدام از آنان را که می‌خواهی از خود دور بدار و هر کدام را که می‌خواهی نزدیک بدار».


الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ انساب الاشراف؛ البدایة و النهایه؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ التعریف و الاعلام؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ السیر و المغازی؛ صحیح البخاری؛ الطبقات الکبری؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ مسند احمد بن حنبل؛ مناقب آل ابی‌طالب؛ المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم؛ نهایة الارب فی فنون الادب.


۱. المنتظم، ج۴، ص۵۸.
۲. الطبقات، ج۸، ص۱۲۲.    
۳. المحبر، ص۸۱-۸۲.    
۴. الاستیعاب، ج۴، ص۴۹۶.
۵. انساب الاشراف، ج۲، ص۵۳.
۶. نهایة‌الارب، ج۱۸، ص۲۰۱.    
۷. نهایة الارب، ج۱۸، ص۲۰۱.    
۸. الاصابه، ج۸، ص۴۲۰.    
۹. البدایةوالنهایه، ج۵، ص۳۱۹ .
۱۰. الاصابه، ج۸، ص۴۱۶.    
۱۱. انساب الاشراف، ج۲، ص۵۴.
۱۲. الطبقات، ج۸، ص۱۲۳.    
۱۳. المحبر، ص۸۱-۸۲.    
۱۴. السیر والمغازی، ص۲۸۴.
۱۵. المحبر، ص۴۱۱.    
۱۶. المنتظم، ج۴، ص۵۸ .
۱۷. انساب الاشراف، ج۲، ص۵۳ ۵۴.
۱۸. الطبقات، ج۸، ص۱۲۲.    
۱۹. السیر والمغازی، ص۲۸۴.
۲۰. السیر والمغازی، ص۲۶۹ .
۲۱. السیرة النبویه، ج۴، ص۶۴۶-۶۴۷.
۲۲. مسند احمد، ج۷، ص۶۱۷.
۲۳. الطبقات، ج۸، ص۱۲۲.    
۲۴. حلیة‌الاولیاء، ج۲، ص۶۷.
۲۵. تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۵ .
۲۶. تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۸۵ .
۲۷. المحبّر، ص۸۲.
۲۸. انساب الاشراف، ج‌۲، ص‌۵۴‌.
۲۹. الاستیعاب، ج۴، ص۴۹۷.
۳۰. مناقب، ج۱، ص۱۴۱.
۳۱. الطبقات، ج۸، ص۱۲۴.    
۳۲. بحار الانوار، ج۱۸، ص۳۶.
۳۳. صحیح البخاری، ص۱۲۲۶، ح ۳۱۸۰ .
۳۴. الطبقات، ج۸، ص۱۲۴.    
۳۵. احزاب/سوره۳۳، آیه۵۰.    
۳۶. جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۲۹۳۰ .
۳۷. مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۷۱.
۳۸. التعریف و الاعلام، ص۲۶۰.
۳۹. جامع‌البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۲۹.
۴۰. مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۷۶.
۴۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۵۱.    
۴۲. السیر والمغازی، ص۲۶۹
۴۳. الطبقات، ج۸، ص۱۲۲.    



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «امّ شریک انصاری».    




جعبه ابزار