الهدایة فی اصول الفقه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الهدایة فی اصول الفقه»
تقریرات درس
اصول آیة الله،
سید ابو القاسم خویی (م ۱۴۱۳ ق) است که توسط آیة الله،
شیخ حسن صافی اصفهانی ، به
زبان عربی ، به رشته
تحریر درآمده است. مقرر، پس از شرکت در دوره دوم درس ایشان، این کتاب را تالیف نموده‌اند.
این کتاب، یک دوره کامل
اصول فقه شامل جمیع مباحث اصولی است که چکیده و خلاصه‌ای از مطالب
فرائد الاصول ،
کفایة الاصول و به خصوص
اجود التقریرات می‌باشد.
کتاب الهدایة فی اصول الفقه در کنار سایر تقریرات درس ایشان، نظیر
مصباح الاصول و
جواهر الاصول و
محاضرات فی اصول الفقه از بهترین تقریرات درس معظم له است. کتاب موجود از نسخه‌ای که به خط مؤلف بوده، نسخه برداری شده است که این امر، بر اعتبار کتاب می‌افزاید.
کتاب، در
سال ۱۳۶۹، به پایان رسیده است و توسط مؤسسه صاحب الامر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، در چاپ خانه ستاره، در
قم چاپ شده است. جلد اول و دوم، در سال ۱۴۱۷ ق و جلد سوم و چهارم، در سال ۱۴۱۸ ق، انتشار یافته است.
کتاب، دارای چهار جزء است و مجموعا مشتمل بر یک مقدمه، هشت مقصد و یک خاتمه می‌باشد.
در مقدمه، از موضوع
علم ، تعریف
علم اصول ،
وضع ، مصحح
استعمال مجازی و... سخن به میان آمده است.
مقاصد هشت گانه کتاب، عبارتند از:
اوامر ،
نواهی ،
مفاهیم ،
عام و
خاص ،
مطلق و
مقید ، ادله عقلیه و شرعیه‌ای که در طریق
استنباط واقع می‌شوند،
اصول عملیه ،
تعارض ادله و امارات.
در خاتمه، بحث
اجتهاد و
تقلید مطرح شده است.
جلد اول، از مقدمه و مقصد اول (اوامر) تشکیل شده است. مقدمه کتاب که مبادی و مقدمات ورود به مباحث علم اصول در آن بیان می‌شود، عبارت از موضوع
علم اصول ،
اقسام وضع ،
حقیقت و
مجاز و
مشتق می‌باشد.
در بحث اوامر نیز تعریف امر، اتحاد طلب و
اراده ،
واجب تعبدی و
توصلی ، مبحث
مره و تکرار ،
فور و تراخی و در نهایت، مبحث
اجزاء مطرح شده است.
جلد دوم، شامل مقصد دوم (نواهی)،
مقصد سوم (مفاهیم)،
مقصد چهارم (عام و خاص)
و مقصد پنجم (مطلق و مقید)
می‌باشد. مطالب مطرح شده در این جلد، عبارتند از:
مقدمه واجب ،
واجب تخییری و
تعیینی ،
واجب کفایی و
عینی ،
واجب موسع و
مضیق ، نواهی، مفاهیم (
شرط ،
وصف ،
غایت ،
استثنا )، عام و خاص،
مطلق و
مقید ،
مجمل و
مبین .
جلد سوم، شامل مقصد ششم (ادله عقلیه و شرعیه‌ای که در طریق استنباط واقع می‌شوند)،
و قسمتی از مقصد هفتم (اصول عملیه) می‌باشد. مطالب مطرح شده در این جلد، عبارتند از: تعریف
قطع ، تنبیهات قطع (
تجری ،
علم اجمالی )، مبحث
ظن ،
حجیت ظواهر الفاظ ، حجیت قول لغوی، حجیت
اجماع منقول، حجیت
شهرت ، حجیت
خبر واحد ، اصل
برائت ، اصل
تخییر ، اصل
اشتغال ، شرایط اصول،
قاعده لا ضرر و تنبیهات آن.
در جلد چهارم، اصل
استصحاب ، تنبیهات استصحاب، اقسام استصحاب کلی،
قاعده فراغ و تجاوز،
اصالة الصحة ،
قاعده علی الید و
تعارض ادله و امارات مطرح شده و در خاتمه نیز مبحث
اجتهاد و تقلید آورده شده است.
از جمله ویژگی‌های این کتاب، تکراری نبودن مطالب آن و بیان واضح مباحث مشکل و پیچیده، همراه با آوردن مثال‌هایی برای آسان تر شدن فهم آن می‌باشد.
از دیگر ویژگی‌های کتاب این است که از نسخه‌ای که به خط مؤلف بوده، نسخه برداری شده است و ناشرین، نظریات علمای اصول را با مصادر آن استخراج نموده و همین طور مصادر آیات
قرآن کریم و
روایات اهل بیت علیه‌السّلام را در ذیل صفحات بیان نموده‌اند.
البته در بعضی از موارد ناشرین و گروه تحقیق، بعضی از قسمت‌های کتاب را با توجه به تقریرات درس مؤلف که توسط سید مرتضی هاشمی از شاگردان برجسته ایشان نگاشته شده، کامل نموده و در حاشیه کتاب درج نموده‌اند.
یکی دیگر از خصوصیات کتاب، این است که مؤلف، صرفا به تقریر نظریات استادش نپرداخته است، بلکه نظریات خود را در ذیل مطالب ذکر شده، با دلایل و براهین آن آورده است.
مطالب
بدیع و ابتکارات زیادی از مؤلف در کتاب دیده می‌شود که یکی از آنها تقسیم بندی مباحث کتاب، به چهار قسمت (مباحث عقلی محض، مباحث الفاظ، مباحث حجج و مباحث
تعادل و تراجیح ) است.
در مقدمه کتاب نیز مبحث مبادی را شامل تعریف علم اصول،
حقیقت شرعی ،
صحیح و اعم و
مشتق مطرح نموده است که بدین ترتیب، به پیروی از استادش، مبحث مشتق را از مسائل علم اصول خارج نموده است.
اسامی بعضی از بزرگان علم اصول، به صورت
کنایه بیان شده است که به برخی اشاره می‌شود:
بعض مشایخنا المحققین، بعض مشایخنا: صاحب
نهایة الدرایة ،
شیخ محمد‌حسین اصفهانی (م ۱۳۶۱ ق).
شیخنا الاستاذ قدس سره در
اجود التقریرات :
مرحوم نائینی (م ۱۳۵۵ ق).
السید فی حاشیة المکاسب:
سید محمد کاظم یزدی ، صاحب
عروة الوثقی (م ۱۳۳۷ ق).
محقق همدانی : صاحب
مصباح الفقیه ،
آقا رضا بن محمد هادی همدانی (م ۱۳۲۲ ق).
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
