النحو المستطاب سؤال و جواب و إعراب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«النحو المستطاب سؤال و جواب و إعراب»، تألیف عبدالرحمن بن عبدالرحمن شمیلة الأهدل، یکی از نحویان معاصر است.
«النحو المستطاب سؤال و جواب و إعراب»، تألیف عبدالرحمن بن عبدالرحمن شمیلة الأهدل، یکی از نحویان معاصر است که به
زبان عربی و در دو جلد به نگارش درآمده است.
موضوع کتاب، چنان‌که از اسم آن برمی‌آید، بیان مباحث مختلف
علم نحو و تطبیق قواعد نحوی بر اعراب
قرآن کریم و ارائه شاهد مثال‌های متعدد قرآنی و اشعار شاعران عرب در مورد هریک از احکام نحوی مورد بحث است.
در مقدمه کتاب، نگارنده به چگونگی تدوین کتاب و انتشار متعدد آن در زمان کوتاه به جهت استقبال علاقه‌مندان به علم نحو از آن، اشاره کرده و توضیحاتی اجمالی راجع به محتوای
کتاب و نحوه تدوین آن ارائه نموده است.
کتاب، به‌صورت سؤال و جواب تنظیم شده است.
در ابتدای جلد اول، تعریفی از علم نحو و موضوع و فایده آن مطرح شده و اقسام کلمه و کلام که موضوع علم نحو است، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، آن‌گاه نویسنده به بحث در مورد معرب و مبنی و معنا و اقسام آنها پرداخته و نحوه شناسایی
اعراب و علایم آنها را بیان نموده و اعراب ظاهری و تقدیری و فرق میان آنها را همراه با
ذکر نمونه توضیح داده است.
در ادامه، وی به بحث در مورد
احکام نحوی مربوط به
اسم و انواع آن پرداخته و اسامی غیر منصرف و علل منع صرف آنها، احکام مربوط به اسامی نکره و معرفه، ضمایر و اقسام آنها، اسامی علم، اسامی اشاره، اسامی موصول و اسم معرفه به «ال» و احکام نحوی مربوط به هریک از آنها را بررسی نموده است.
در همین راستا، نویسنده به بیان احکام اسامی مرفوع مانند:
فاعل، نایب
فاعل، مبتدا و خبر، اسم
افعال ناقصه، خبر حروف مشبهة
بالفعل، اسم حروف مشبهه به لیس، اسم لای نفی جنس، اسم
افعال مقاربه و
افعال قلوب و سایر اسامی که در جمله، مرفوع واقع می‌شوند، پرداخته و قواعد نحوی مربوط به هریک از آنها را بیان کرده است.
در مورد شرح هریک از قواعد نحوی مذکور، نویسنده شاهد مثال‌هایی از آیات قرآنی و اشعار شاعران معروف و قدیمی
عرب ارائه نموده و ذیل هریک از این شاهد مثال‌ها توضیحات خود را مطرح کرده و به تجزیه و ترکیب عبارات قرآنی و شعری پرداخته است.
در جلد دوم، در ادامه بیان احکام و قواعد نحوی مربوط به
اسما، نگارنده به بیان اسامی منصوب و قوانین مرتبط با آنها پرداخته و قواعد نحوی انواع
مفعول (اعم از
مفعول‌به،
مفعول‌له،
مفعول‌معه،
مفعول
فیه و
مفعول مطلق)، باب اشتغال، منادا و اقسام ندا، حال، تمییز و استثناء در حال نصب را بیان کرده است.
در قسمت دیگری از کتاب، نگارنده به بحث در مورد احکام و قواعد نحوی مربوط به اسامی در حالت جری (مجرور) پرداخته و ضمن بیان کلیاتی از حروف جر و انواع مجرورات، احکام نحوی مضاف‌الیه و حالات مختلف جری آن را بیان کرده است.
در بخش بعدی کتاب، نویسنده به تبیین قواعد نحوی مربوط به
فعل پرداخته و ابتدا اعراب
فعل مضارع را در حالت‌های نصبی، رفعی و جزمی مورد بحث و بررسی قرار داده است.
در ادامه، وی به بحث در مورد توابع و اعراب آنها در حالت‌های مختلف رفعی، نصبی، جری و جزمی در جمله پرداخته و متابعت کردن صفت، معطوف، عطف بیان، بدل، تأکید و عطف نسق، در
اعراب از متبوع خویش را از منظری نحوی مورد بحث و بررسی قرار داده و مثال‌های متعددی در این زمینه ارائه نموده است.
در قسمت بعدی کتاب، نویسنده به احکام نحوی اسمایی که مانند
فعل عمل می‌کنند اشاره نموده و عمل‌کرد مصدر،
اسم فاعل،
اسم مفعول، اسم تفضیل، صفت مشبهه، اسم
الفعل و صیغه مبالغه را از این جهت بیان کرده است.
تنازع در
عمل و قواعد مربوط به آن، احکام نحوی اعداد، تعجب و صیغه‌های مربوط به آن و قواعد مربوط به
وقف و ابتدا، از دیگر مندرجات مهم این نوشتار است.
در این کتاب، هیچ‌گونه منبعی، حتی آدرس آیات (نه در پاورقی و نه در پایان کتاب)، برای مندرجات آن مورد استفاده مؤلف ذکر نشده و تنها توضیحاتی ذیل برخی از الفاظ متن
کتاب در پاورقی درج گردیده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامی.
