النحو المستطاب سؤال و جواب و إعراب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«النحو المستطاب سؤال
و جواب
و إعراب»، تألیف عبدالرحمن بن عبدالرحمن شمیلة الأهدل، یکی از نحویان معاصر است.
«النحو المستطاب سؤال
و جواب
و إعراب»، تألیف عبدالرحمن بن عبدالرحمن شمیلة الأهدل، یکی از نحویان معاصر است که به
زبان عربی و در دو جلد به نگارش درآمده است.
موضوع کتاب، چنان‌که از اسم آن برمی‌آید، بیان مباحث مختلف
علم نحو و تطبیق قواعد نحوی بر اعراب
قرآن کریم و ارائه شاهد مثال‌های متعدد
قرآنی و اشعار شاعران عرب در مورد هریک از احکام نحوی مورد بحث است.
در مقدمه کتاب، نگارنده به چگونگی تدوین کتاب
و انتشار متعدد آن در زمان کوتاه به جهت استقبال علاقه‌مندان به علم نحو از آن، اشاره کرده
و توضیحاتی اجمالی راجع به محتوای
کتاب و نحوه تدوین آن ارائه نموده است.
کتاب، به‌صورت سؤال
و جواب تنظیم شده است.
در ابتدای جلد اول، تعریفی از علم نحو
و موضوع
و فایده آن مطرح شده
و اقسام کلمه
و کلام که موضوع علم نحو است، مورد بحث
و بررسی قرار گرفته است، آن‌گاه نویسنده به بحث در مورد معرب
و مبنی
و معنا
و اقسام آنها پرداخته
و نحوه شناسایی
اعراب و علایم آنها را بیان نموده
و اعراب ظاهری
و تقدیری
و فرق میان آنها را همراه با
ذکر نمونه توضیح داده است.
در ادامه، وی به بحث در مورد
احکام نحوی مربوط به
اسم و انواع آن پرداخته
و اسامی غیر منصرف
و علل منع صرف آنها، احکام مربوط به اسامی نکره
و معرفه، ضمایر
و اقسام آنها، اسامی علم، اسامی اشاره، اسامی موصول
و اسم معرفه به «ال»
و احکام نحوی مربوط به هریک از آنها را بررسی نموده است.
در همین راستا، نویسنده به بیان احکام اسامی مرفوع مانند: فاعل، نایب فاعل، مبتدا
و خبر، اسم افعال ناقصه، خبر حروف مشبهة بالفعل، اسم حروف مشبهه به لیس، اسم لای نفی جنس، اسم افعال مقاربه
و افعال قلوب
و سایر اسامی که در جمله، مرفوع واقع می‌شوند، پرداخته
و قواعد نحوی مربوط به هریک از آنها را بیان کرده است.
در مورد شرح هریک از قواعد نحوی مذکور، نویسنده شاهد مثال‌هایی از آیات
قرآنی و اشعار شاعران معروف
و قدیمی
عرب ارائه نموده
و ذیل هریک از این شاهد مثال‌ها توضیحات خود را مطرح کرده
و به
تجزیه و ترکیب عبارات
قرآنی و شعری پرداخته است.
در جلد دوم، در ادامه بیان احکام
و قواعد نحوی مربوط به
اسما، نگارنده به بیان اسامی منصوب
و قوانین مرتبط با آنها پرداخته
و قواعد نحوی انواع مفعول (اعم از مفعول‌به، مفعول‌له، مفعول‌معه، مفعول‌فیه
و مفعول مطلق)، باب اشتغال، منادا
و اقسام ندا، حال، تمییز
و استثناء در حال نصب را بیان کرده است.
در قسمت دیگری از کتاب، نگارنده به بحث در مورد احکام
و قواعد نحوی مربوط به اسامی در حالت جری (مجرور) پرداخته
و ضمن بیان کلیاتی از حروف جر
و انواع مجرورات، احکام نحوی مضاف‌الیه
و حالات مختلف جری آن را بیان کرده است.
در بخش بعدی کتاب، نویسنده به تبیین قواعد نحوی مربوط به فعل پرداخته
و ابتدا اعراب فعل مضارع را در حالت‌های نصبی، رفعی
و جزمی مورد بحث
و بررسی قرار داده است.
در ادامه، وی به بحث در مورد توابع
و اعراب آنها در حالت‌های مختلف رفعی، نصبی، جری
و جزمی در جمله پرداخته
و متابعت کردن صفت، معطوف، عطف بیان، بدل، تأکید
و عطف نسق، در
اعراب از متبوع خویش را از منظری نحوی مورد بحث
و بررسی قرار داده
و مثال‌های متعددی در این زمینه ارائه نموده است.
در قسمت بعدی کتاب، نویسنده به احکام نحوی اسمایی که مانند فعل عمل می‌کنند اشاره نموده
و عمل‌کرد مصدر،
اسم فاعل،
اسم مفعول، اسم تفضیل، صفت مشبهه، اسم الفعل
و صیغه مبالغه را از این جهت بیان کرده است.
تنازع در
عمل و قواعد مربوط به آن، احکام نحوی اعداد، تعجب
و صیغه‌های مربوط به آن
و قواعد مربوط به
وقف و ابتدا، از دیگر مندرجات مهم این نوشتار است.
در این کتاب، هیچ‌گونه منبعی، حتی آدرس آیات (نه در پاورقی
و نه در پایان کتاب)، برای مندرجات آن مورد استفاده مؤلف ذکر نشده
و تنها توضیحاتی ذیل برخی از الفاظ متن
کتاب در پاورقی درج گردیده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامی.
