الموجز فی تاریخ فلسطین السیاسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الموجز فی تاریخ فلسطین السیاسی»، تالیف الیاس شوفانی به
زبان عربی است. در این کتاب
تاریخ فلسطین از ابتدای
تاریخ تا سال ۱۹۴۹ م مورد مطالعه قرار گرفته است. انگیزه نویسنده از نگارش کتاب فراهم آوردن متنی مشتمل بر
تاریخ فلسطین بوده که نیازهای اساسی دانشجویان در مراحل مقدماتی و حتی محققان این موضوع را برآورده سازد.
کتاب در شش فصل و به سبک کلاسیک نگارش شده است. نویسنده در ارائه مطالب از ذکر منابع خودداری کرده و تنها در انتهای هر فصل منابع عربی و لاتین مربوط به آن فصل را ذکر کرده است.
به جهت اهمیت دینی سرزمین
فلسطین و قرار گرفتن در مرکز
جهان عرب و در حاشیه دریای مدیترانه و نیز قرار گرفتن در سه راهی سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا دانشمندان باستان شناس،
تاریخ و
جغرافیا نسبت به دیگر سرزمین‌های عربی اهمیت بیشتری قائل شده‌اند.
نویسنده نیز در مقدمه کتاب، پیشینه این سرزمین و منابع کهنی که مرتبط به موضوع مورد بحث را ذکر کرده است. فصول مختلف کتاب حاوی مطالب فراوان و ارزشمندی درباره تاریخ این سرزمین است که به اختصار به آن اشاره می‌شود:
۱- کتاب با فصل مختصری درباره دوران ما قبل تاریخ به عنوان مقدمه برای ورود به بحث آغاز شده است. دوره‌های چهارگانه
عصر حجر با توصیف عصر حجر قدیم آغاز شده است. استخوان‌های انسان اولیه اولین بار در سال ۱۹۳۴ م در فلسطین در موقعیتی نزدیک به شهر بیت لحم کشف شد. نویسنده سپس فرضیات دانشمندان و اکتشافات باستان شناسی در این سرزمین را مورد مطالعه قرار داده است. مهاجرت
کنعانی‌ها از تبار
کنعان بن سام بن نوح علیه‌السّلام در حد فاصل هزارهای سوم و چهارم پیش از میلاد از
جزیرة العرب همجوار فلسطین به این منطقه صورت گرفت. این گروه ساکنان اصلی فلسطین محسوب می‌شوند و سرزمین فلسطین به واسطه نام آنها «
ارض کنعان»
لقب گرفت.
۲- نویسنده دوران اول تاریخ فلسطین را در شش بخش ارائه کرده است. بر طبق علم
باستان شناسی بسیاری از شهرهای مهم تاریخی فلسطین در عصر برنز قدیم؛ یعنی ابتدای هزاره سوم قبل از میلاد بنیان نهاده شده است. آنچه که مسلم است، از گذشته بسیار دور؛ یعنی در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد
مسیح، چند
قبیله عربی در منطقه‌ای که اکنون فلسطین نامیده می‌شود، زندگی می‌کردند.
کنعانیان از سال ۲۵۰۰ ق. م فرمانروایی ایجاد کردند که ۱۵
قرن ادامه داشت. بررسی جایگاه قبایل مختلف
کنعانی، عبرانی، مصریان و اثبات این نکته اولین ساکنان این سرزمین فلسطینی‌ها بوده‌اند نه
اسرائیلی‌ها ادامه مباحث این فصل را تشکیل می‌دهد.
۳- فلسطین در عهد زمامداری
کورش (۵۳۹ ق. م.) و سپس از آن تا زمان داریوش تابع
حکومت هخامنشی بود. پس از داریوش درگیری و رویارویی میان فارس‌ها و یونانی‌ها قریب به ۱۵۰ سال ادامه یافت تا این که سرانجام
اسکندر در سال ۳۳۲ ق. م. این درگیری را به سود یونان رقم زد و از آن زمان
قدس و فلسطین کاملا به اشغال یونانی‌ها در آمد. پس از آن (بطلمیان) جانشینان اسکندر تا سال ۱۹۸ ق. م. بر فلسطین حکومت راندند. پس از آن سلوکیان تا سال ۶۴ ق. م. بر این منطقه حکومت کردند. تسلط رومیان در سال ۶۳ ق. م. و پس از آن ظهور مسیح و وقایع پیرامون آن تا ورود
اسلام به این منطقه مباحث دیگر این فصل را تشکیل می‌دهد.
۴-
مسلمانان خیلی زود به
شام و فلسطین و دعوت اهالی این دیار به اسلام و نیز رهایی آنها از اشغال رومیان اشتیاق نشان دادند. در این فصل از کتاب اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فلسطین در دوران
امویان،
عباسیان،
فاطمیان،
ایوبیان و
عصر مملوکی مورد مطالعه قرار گرفته است.
۵- بررسی تحولات فلسطین در
عصر عثمانی مباحث این بخش از کتاب را تشکیل می‌دهد. عثمانی‌ها در اوت ۱۵۱۶ م. با پیروزی بر
مملوکیان در نبرد «مرج دابق» (شمال حلب
سوریه) وارد فلسطین شدند و طی چهار
سده متوالی هویت اسلامی سرزمین فلسطین را حفظ کردند و ریشه دار ساختند و اداره تعدادی از امارت‌های عثمانی به فلسطینیان سپردند. در این مقطع زمانی بود که دولت عثمانی با پی بردن به ماهیت تهدیدهای طرح صهیونیستی در فلسطین پی برد، به مبارزه با کوچ
یهودیان به این سرزمین پرداخت و از فروش زمین به یهودیان ممانعت به عمل آورد؛ اما شیوع
فساد اداری و ضعف دولت عثمانی از یک سو و نفوذ سازمان‌های
فراماسونری و
لائیک، دخالت سفیران اجنبی و
رشوه خواری از سوی دیگر باعث گردید تعدادی از حکام عثمانی و جمعی از نمایندگان آنان در فلسطین تحت تاثیر قرار گیرند و مقررات و ضوابط محدودیت مهاجرت یهودیان به فلسطین و واگذاری زمین به
یهود کمرنگ شود.
۶- «
صهیونیزم»، نام حرکت سیاسی بود که در پایان
قرن ۱۷ میلادی بین یهودیان اروپا رواج یافت و به فکر
توطن یهودیان در فلسطین مشروعیت داد. این فصل از کتاب که بخش اعظمی از کتاب را فرا گرفته است، به بررسی ورود صهیونیزم به
فلسطین و تاریخچه مبارزه با این حرکت استعماری اختصاص دارد. «قیام براق» (۱۹۲۹ م) از جمله این مبارزات است. دیوار براق بخشی از باروی غربی حرم شریف است، در قسمت درونی (به سمت صحن حرم) اتاقی قرار دارد که گمان می‌رود، همان جایی باشد که
براق (مرکب
نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ) در
شب اسرا بسته شد و از همان هنگام به این نام معروف گشت. به زعم یهود این دیوار همان
دیوار ندبه و بخشی از قسمت بیرونی دیوار غربی معبد باستانی آنهاست.
در شبانگاه ۲۳ سپتامبر ۱۹۲۸ (روز عید کفاره یهودیان) از سوی صهیونیست‌ها تجاوزی به این مکان مقدس صورت گرفت. از آن جایی که این اقدام صهیونیست‌ها، مسلمانان را برانگیخته و به این باور رسانیده بود که یهودیان قصد تصرف و سلطه بر
مسجدالاقصی را دارند، در بیستم اوت ۱۹۲۹ م نبرد سختی در گذرگاه «براق»
بیت المقدس درگرفت و در روزهای بعد نیز مبارزات ادامه یافت و تعدادی از طرفین کشته و زخمی شدند. با رسیدن خبر این قیام به سایر نقاط فلسطین، در شهر الخلیل نیز درگیری‌هایی روی داد و تلفات اعلام شده یهودیان ۶۰ کشته و پنجاه زخمی بود.
جامعه ملل با هدف تحقیق و بررسی حوادث براق هیئتی سه نفره متشکل از یک سوئدی، یک سوئیسی و یک هلندی را به منطقه اعزام داشت. کمیته مزبور در دسامبر ۱۹۳۰ م گزارش خود را ارایه و طی آن دیوار براق را با توجه به این که بخشی از حرم شریف است، از آن مسلمانان دانست.
فهرست منابع کتاب در ابتدای اثر و نمایه الفاظ و اصطلاحات در انتهای کتاب آمده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
