الممتع فی التصریف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الممتع فی التصریف»، اثر علی بن مؤمن نحوی حضرمی اشبیلی، معروف به
ابن عصفور است.
«الممتع فی التصریف»، اثر علی بن مؤمن نحوی حضرمی اشبیلی، معروف به
ابن عصفور ( ۵۹۷- ۶۶۹ ق)، با تحقیق شیخ احمد عزو عنایه و علی‌محمد مصطفی، اثری است در تصریف که در آن به بحث درباره حروف زاید، ساختمان
افعال و
اسماء،
ابدال،
قلب و
ادغام، به روش استدلالی پرداخته شده است.
این کتاب را
ابن عصفور به یکی از امرای المتوکل علی‌الله به نام امیر ابوبکر عبدالله بن صاحب الرد که خود شاعر و ادیب نیز بوده، تقدیم کرده است.
کتاب با دو مقدمه از محققان و نویسنده آغاز و مطالب در دو قسم و هر قسم در چندین عنوان تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا، به نحوه تشخیص و تمییز حروف زاید از اصلی پرداخته و سپس، حروف ابدال را مطرح و بعد از آن، به سایر مباحث صرفی پرداخته است.
در مقدمه محققان، ضمن بیان برخی از خصایص و ویژگی‌های لغت عربی و
ذکر دیدگاه بزرگانی چون
ابن فارس،
سیوطی، ابوحیان و زمخشری، اشاره کوتاهی به زندگی‌نامه نویسنده و آثار وی، شده است.
در مقدمه نویسنده، به ذکر شرف و اهمیت
علم صرف و بیان مراتب و جایگاه آن در علم عربی، پرداخته شده است.
در باب اول از قسم اول، به تبیین و
تمییز حروف زاید از حروف اصلی و ادله‌ای که می‌توان با آن‌ها به
شناخت حروف اصلی و زاید نایل آمد، پرداخته شده است.
نویسنده، علت تقدیم این بحث بر سایر مباحث علم صرف را این دانسته که شناخت
تصغیر و تکسیر ـ که نحویون پیش از وارد شدن به علم تصریف به آن دو می‌پردازند- و نیز شناخت بسیاری از اسماء غیر منصرف بر این قسم مبتنی است.
اشتقاق اصغر و اکبر، تصریف، کثرت و لزوم، نظیر و خروج از نظیر و... از جمله ادله‌ای شناخته شده که به‌وسیله آن‌ها، می‌توان حروف زاید و اصلی را از یکدیگر تمییز داد.
بررسی و بحث پیرامون
ابنیه اسماء و افعال و معانی مختلف آن‌ها و ذکر مواردی که در آن‌ها حروف زاید بیشتر به چشم می‌خورد، از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب می‌باشد.
قسم دوم، به
ذکر حروف ابدال اختصاص یافته است. حروف ابدال، حروفی هستند که در موارد خاصی، بدون آنکه
ادغام شوند، به حرف دیگری تبدیل شوند که نویسنده آن‌ها را در عبارت «اجد طویت منهلا» خلاصه نموده است.
حروف ابدالی که سیبویه در کتاب خود نامی از آن‌ها نبرده است،
قلب و حذف و نقل، احکام حروف عله، قلب و حذف غیر
قیاسی، انواع ادغام، تبیین مخارج حروف و مسائل مربوط به صحیح و معتل، از جمله مباحثی است که در این قسم، بدان پرداخته شده است.
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، به تبیین و توضیح کلمات دشواری پرداخته شده که در متن آمده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
