المصباح فی مکاشفة بعث الارواح (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المصباح فی مکاشفة بعث الارواح»، به
زبان عربی ، اثر ابو محمد بن ابو نصر بقلی، مشهور به روزبهان بقلی
شیرازی ، عارف قرن ششم، در باب عرفان نظری است.
این کتاب، در حقیقت، مشتمل بر چهار رساله است که یکی
از آنها، «المصباح فی مکاشفة بعث الارواح» می‌باشد.
المصباح فی مکاشفة بعث الارواح: در این رساله،
از حقایق ربانی پنهان در روح انسانی و آنچه
متکلمین و
فلاسفه و
صوفیه در مورد ماهیت
روح آدمی معتقدند و سیر این روح در در مقامات مکاشفین و عارفین و
موحدین و محبین و نیز سایر دقایق و لطایف اسرار الهی سخن به میان می‌آید؛ اسراری همچون خلقت
عقل ، وهم، ضمیر، خیال و
قلب .
مؤلف، هم چنین بر اساس
آیات و
روایات در باره ی آفرینش
عرش ، حضیرة القدس، کرسی، لوح، قلم و
فرشتگان حامل عرش (
اسرافیل ،
عزرائیل ،
میکائیل و
جبرائیل ) بحث می‌کند.
شرح الحجب و الاستار فی مقامات اهل الانوار و الاسرار : روزبهان در این رساله
بعد از حمد و ثنای
خداوند سبحان، در باره انگیزه ی تالیف کتاب می‌گوید: «شبی
از خواب برخاستم و به حالت مراقبت نشستم تا باشد که
از عالم غیب چیزی را صید کنم و به جمال و جبروت بنگرم و ندای حق را بشنوم؛ چون درون را پاک کردم، با گوش دل صدای دوست را شنیدم که مرا
خطاب ساخت و فرمود: «کتابی در بیان حجاب‌های حایل میان من و
بندگانم در مسیر مقامات و احوال به رشته تحریر بیاور تا عارفان، مصارع خطرات و ورود خیالات و لطایف مکریات را بشناسند»».
به نظر روزبهان اولین حجاب،
حجاب عدم است که اصعب حجب به شمار می‌آید. وی به ترتیب به بیان حجاب‌های دیگر می‌پردازد تا اینکه به صفات رذیله ی نفسانی می‌رسد و تصریح می‌کند که هر کسی موفق به خرق حجاب‌ها شود، به مقام قطب الاقطابی نائل می‌گردد.
در مکتب روزبهان، آخرین حجاب، حجاب نکره و آخرین مقام، معرفت است. سالک
بعد از رسیدن به مقام معرفت، مستغرق در بحار اولیت می‌شود و عمل او سکر و علم و حیرانی می‌شود. او در حقیقت قطب الاقطاب و کاشف النقاب است. وی بر اساس منزلت
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، به توضیح و تفسیر
حدیث اغانی پرداخته و دقایق عرفانی آن را به نحو احسن بیان می‌کند.
لوامع التوحید : مقدمه این رساله به حمد و ثنای خدای سبحان و صلوات و تحیت بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اختصاص دارد و متضمن دقایق عرفانی است. مؤلف، در ابتدای این رساله بیان می‌کند که برای
توحید نهایتی متصور نیست، زیرا حقیقت
توحید، صفت
موحد است و برای او
از جمیع وجوه غایتی وجود ندارد. به نظر وی بدایت
توحید دارای ده مرحله است که عبارتند
از: فکر، ذکر، حکمت،
حیاء ،
جمع، تفرقه، تمکین، تلوین، مکاشفه و مشاهده و وصول به درجه
توحید بدون این مراتب محال است.
وی
توحید را بر اصول ده گانه مبتنی می‌کند که عبارتند
از: قبض، بسط، سکر، صحو، فناء، بقاء، انبساط، اتحاد،
استقامت و سر. ناگفته نماند که
بعد از مقام سر، دیگری مقامی برای سالک متصور نیست و آخر مقام
توحید، اول مقام سر است و برای
موحد در مرتبه سر، هزار مقام است که اول آنها معرفت و آخر آنها نکره می‌باشد.
برای
توحید، رسم و اسم و نور و سری است. رسم
توحید، همان معرفت عقلانی اسماء الله و نعوت اوست، ولی اسم
توحید،
بعد از تخلیه قلب
از جمیع شکوک و تنور به نور
ایمان حاصل می‌شود. روزبهان در پایان رساله سوم، مردان مسالک حق را به ده دسته تقسیم می‌کند که عبارتند
از: اهل کرامات، اهل مقامات، اهل منازلات، اهل درجات، اهل حالات، اهل
مخاطبات، اهل مکاشفات، اهل مشاهدات، اهل مدانات، اهل استقامات. وی، سپس، به شرح هر کدام
از این اقسام می‌پردازد.
مسالک التوحید : روزبهان در این رساله، ایمان را بر چهار قطب تقسیم می‌کند که عبارتند
از: معرفت ذات احدیت، معرفت
صفات الهی ، معرفت
افعال الهی و سمعیات. هر کدام
از این اقطاب، بر ده رکن استوار می‌باشد که در باره ی آنها توضیح می‌دهد. وی، بر خلاف معتزله، صفات حق تعالی را زاید بر ذات دانسته و در این راستا سخنان معتزله را مردود معرفی می‌کند.
کتاب، با تحقیق و تصحیح دکتر عاصم ابراهیم کیالی، توسط «دار الکتب العلمیة»
بیروت چاپ شده است. محقق، در مقدمه، به معرفی رسائل چهارگانه و در پی آن، به معرفی مصنف پرداخته است. پاورقی‌ها، به ذکر منابع پاره‌ای
از مطالب و شرح برخی
از واژه‌های دشوار اختصاص یافته است. فهرست محتویات، در آخر کتاب ذکر شده است.
نرم افزار عرفان۳،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
