القراءات و اثرها فی علوم العربیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«القراءات و اثرها فی علوم العربیة» مؤلف دکتر
محمد سالم محیسن پیرامون یکی از موضوعات
علوم قرآنی یعنی مساله
قرائت‌های مختلف، نوشته شده است.
مؤلف که از قرآن پژوهان معاصر، و دارای تالیفات متعددی در این باره می‌باشد در این کتاب به بررسی عوامل مختلف که باعث
اختلاف در
قرائت‌ها شده پرداخته است. وی در باب اول به شروع
قرائت‌ها و ارتباط آن با
حدیث سبعه احرف و معرفی قاریان
ده گانه پرداخته است و در باب دوم،
اثر قرائت‌ها در لهجه‌های عربی را توضیح داده و در باب سوم وجود الفاظ غیر عربی در
قرآن را بیان می‌کند و از باب چهارم تا باب یازدهم نقش عوامل مختلف در ایجاد
قرائت‌های متفاوت را تشریح می‌کند که برخی از این عوامل مربوط به وجود عوامل لفظی است و برخی از آنها مربوط به نحوه
کتابت کلمات می‌باشد و از آنجا که هر کدام از آنها مستند به یک
قرائت می‌باشد نام
قاری را ذکر کرده است. در حقیقت این کتاب به بررسی کلمات قرآن با توجه به عوامل اختلاف در
قرائت‌های آنها پرداخته است. با توجه به ویژگیهای آن، کتاب منبع مناسبی برای شناخت عوامل مختلف در
قرائت‌ها می‌باشد.
کتاب دارای یازده باب می‌باشد که هر باب دارای چند فصل است که مطالب آن به قرار زیر است
باب اول:
قرائت‌ها شامل فصل اول: آغاز
قرائت‌ها فصل دوم: ارتباط
قرائت‌های دهگانه به حروف هفت
گانه فصل سوم: مهمترین مصادری که
ابن جوزی به آنها اعتماد کرده است فصل چهارم:
تاریخ قرائت‌های
ده گانه.
باب دوم:
اثر قرائت‌ها در لهجه‌های عربی قدیمی فصل اول: لهجه‌هایی که اختلاف در آنها به جهت صوتی می‌باشد فصل دوم: لهجه‌هایی که اختلاف در آنها به
اصل اشتقاق بر می‌گردد فصل سوم: لهجه‌هایی که اختلاف در آنها به جهت صرفی می‌باشد.
باب سوم: الفاظ معرب در قرآن.
باب چهارم:
جامد و
مشتق شامل: فصل اول: اسامی جامد فصل دوم: افعالی که می‌توان به صورت
فعل ماضی و
امر قرائت نمود فصل سوم: افعال ماضی که می‌توان به صورت معلوم و مجهول
قرائت نمود فصل چهارم: افعال
مضارع که می‌توان به صورت معلوم یا مجهول
قرائت نمود فصل پنجم: افعالی که اختلاف در آنها به اصل اشتقاق برمی گردد فصل ششم: افعالی که اختلاف در آنها به نوع اشتقاق برمی گردد فصل هفتم: افعالی که می‌توان به صورت اسم فاعل یا صیغه
مبالغه خواند فصل هشتم: افعالی که می‌توان به صورت اسم فاعل و
صفت مشبهه
قرائت نمود فصل نهم: افعالی که می‌توان به صورت اسم فاعل و اسم مفعول
قرائت نمود فصل دهم: افعالی که به صیغه‌های مختلف می‌توان
قرائت نمود فصل یازدهم: میزان صرفی.
باب پنجم: شامل ۲ فصل: فصل اول: اشباه و نظائر در کلماتی که آنها را می‌توان به صورت حذف و یا اضافه
قرائت نمود و در هر دو صورت موافق
مصحف عثمانی است فصل دوم: اشباه و نظائر در کلماتی که به دو صورت حذف و یا اضافه می‌توان
قرائت نمود و این بخاطر سببی از اسباب است.
باب ششم: کسره و یا فتحه دادن همزه ان.
باب هفتم:
مذکر و یا مؤنث آوردن فعل.
باب هشتم:
التفات یکی از وجوه بلاغت قرآن شامل:
تعریف التفات، شروط التفات، کلماتی که از
غیبت به خطاب التفات دارندکلمات قرآنی که از خطاب به غیبت التفات دارند.
باب نهم: اسلوب حمل در
زبان عربی شامل فصل اول: اشباه و نظائر در کلماتی که حمل بر غیبت در آنها وجود دارد فصل دوم: اشباه و نظائر کلماتی که حمل بر مخاطب در آنها وجود دارد فصل سوم: اشباه و نظائر کلماتی که می‌توان به صورت متکلم مع الغیر
قرائت نمود فصل چهارم: اشباه و نظائر کلماتی که حمل بر تاء متکلم در آنها وجود دارد.
باب دهم:
اثر عوامل نحوی.
باب یازدهم:
اعراب قرآن .
۱- در هر بحث
آیات متعددی را به عنوان شاهد مثال ذکر نموده و توضیح می‌دهد.
۲- باب اول- فصل اول: در این فصل پس از تعریف
قرائت از نظر
لغت و
اصطلاح و اینکه بین
قرآن و
قرائت تفاوت وجود دارد. دلیل وجود
قرائت‌های مختلف را حدیث سبعه اصرف دانسته، دیدگاههای در مورد این
حدیث را بررسی کرده است.
۳- باب اول، فصل چهارم: این فصل مربوط است به
تاریخ قرائت‌ها و قاریان معروف که در آن به بررسی قاریان
ده گانه پرداخته و در این رابطه زندگی آنها را شرح داده اساتید و شاگردان هر کدام را متذکر شده، نحوه ارتباط
قرائت هر کدام به
صحابه و یا
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بیان کرده است.
۴- باب سوم: در این باب به بررسی وجود الفاظ معرب (عربی شده) در قرآن پرداخته، اقوال علماء در این باره را متذکر شده، در ادامه الفاظ معرب را نام برده برخی از آیاتی که این نوع کلمات در آنها به کار رفته است را آورده است. و از آنجا که کتاب پیرامون
قرائت‌ها نوشته شده، اختلاف
قرائت را درباره آن کلمه و چگونگی
قرائت آن را توسط هر
قاری توضیح می‌دهد.
۵- باب هشتم: در این باب به بررسی یکی از ابعاد
بلاغت قرآن یعنی مساله التفات پرداخته است، و از آنجا که التفات اقسامی دارد مانند: از غیبت به تکلم، و از تکلم به غیبت و...
هر کدام از این اقسام را به صورت جداگانه توضیح داده، آیاتی را به عنوان شاهد مثال ذکر کرده،
قرائت‌های مختلف همراه با نام قاریان آن و
علت قرائت را بیان می‌کند.
۶- باب یازدهم: در این باب جایگاه
اعراب قرآن در فهم معانی الفاظ آن را توضیح می‌دهد، و در این رابطه متذکر می‌شود که چرا علماء
اسلام اهتمام زیادی به این امر داشته‌اند، در ادامه کتابهای تالیف شده در این قسم را نام برده، سپس برخی از آیات که کلمات آنها با اعراب‌های مختلف
قرائت نموده‌اند را آورده و کسانی از قاریان که با
قرائت‌های مختلف
قرائت نموده‌اند را نام می‌برد.
مانند
آیه شریفه: فتلقی آدم من ربه کلمات-
که
ابن کثیر (میم) کلمه آدم را نصب داده و تاء کلمات را رفع داده ولی بقیه بر عکس کلمه.
۷- باب پنجم: در این باب آیاتی را که در آنها
قرائت‌های مختلف وجود دارد مورد بررسی قرار داده از این جهت که یک حرف را حذف و یا با وجود آن برخی از کلمات آن
قرائت شده که در این باره از ابتدای قرآن این موارد را ذکر کرده و نام کسانی که با حذف و یا ذکر یک حرف آن را
قرائت نمود. بیان می‌کند مانند آیه:
«و اذ انجیناکم من آل فرعون»
که
ابن عامر انجاکم خوانده است.
۸- باب دهم: در این باب
اثر عوامل نحوی در اختلاف
قرائت‌ها را توضیح می‌دهد. و بیان می‌کند که برخی از کلمات قرآن توسط قاریان به چند وجه
قرائت شده که علت آن عوامل نحوی است مانند افعال ناقصه (کان- ان...) مثل آیه شریفه: الا ان تکون تجارة حاضرة
که
عاصم کلمه تجارة را نصب داد. بنا بر اینکه خبر کان باشد ولی بقیه رفع داده بنا بر اینکه کان فعل تامه باشد.
۹- باب چهارم: در این باب ابتدا به بررسی اسامی جامد که با
قرائت‌های مختلف،
قرائت شده پرداخته و با ذکر شواهدی از
آیات قرآن ، آنها را توضیح می‌دهد آنگاه، افعالی که با
قرائت‌های مختلف می‌توان
قرائت نمود همراه با آیاتی از قرآن و نام قاریان آنها را ذکر کرده است مانند آیه شریفه: «و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی»
که نافع و ابن عامر فعل اتخذوا را به فتح «خاء» خوانده که فعل ماضی باشد ولی بقیه قاریان به کسر «خاء» خوانده که فعل امر باشد.
کتاب دو جلد، متن آن عربی، که جلد اول آن دارای ۷۱۲ صفحه و جلد دوم آن دارای ۴۴۶ صفحه می‌باشد و مشخصات آن به قرار زیر است:
۱- نوع کاغذ: معمولی ۲- جلد: گالینگور ۳- نوبت چاپ: اول ۴- ناشر: انتشارات دار الجیل، بیروت
لبنان ۵-
تاریخ انتشار:
سال ۱۴۱۸ هجری قمری ۶- دارای فهرست: الف: موضوعات کتاب ب: مصادر و منابع ۷- مولف: محمد سالم محیسن ۸- کتاب: القراءات و اثرها فی علوم العربیه.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
