القاب معصومین در علم حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از اصطلاحاتی که در بین محدّثان، به هنگام نقل
حدیث به کار میرود، مخصوص
معصومان (علیهمالسّلام) و مراد راوی حدیث، به هنگام گفتن، یا نوشتن در آخر
سند حدیث، میباشد.
مقصود از «ابوالقاسم»،
حضرت رسول الله (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) و حضرت
صاحب الامر (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) میباشد و به صورت مطلق، مراد، «
بقیة الله» است.
این عبارت برای
حضرت علی به کار میرود مانند:
۱. عدّه عن اصحابنا عن
احمد بن محمّد البرقی رفعه قال: سأل الجاثلیق أمیرالمؤمنین (علیه
السّلام) فقال اخبرنی عن الله یحمل العرش ام العرش یحمله، فقال امیر المؤمنین (علیه
السّلام) : عزّوجلّ حامل العرش و السموات و الارض و ما فیها ...
۲. قال امیرالمؤمنین (علیه
السّلام) : لا تشدّ الرحال الاّ إلی ثلاثه مساجد؛ المسجدالحرام و مسجد رسولالله (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) و مسجدالکوفه.
مقصود از «ابوجعفر» به صورت مطلق، یا با قید ابوالجعفر الأوّل در
روایات،
امام محمّدباقر (علیهالسّلام) میباشد و اگر مقید به «ابو جعفر ثانی» باشد، منظور
امام جواد (علیهالسّلام) است. مانند:
۱.
محمّد بن یحیی عن
محمّد بن الحسین عن ابن أبی عمیر عن
هشام بن سالم عن
محمّد بن مسلم عن ابی جعفر (علیه
السّلام) قال: سمعته یقول: کان الله عزّوجلّ و لا شیء غیره و لم یزل عالما بما یکون فعلمه به قبل کونه کعلمه به بعد کونه.
۲. علی
بن محمّد و
محمّد بن الحسن عن سهل
بن زیاد عن
محمّد بن الولید عن داود
بن القاسم الجعفری، قال: قلت لأبی جعفر الثانی (علیه
السّلام) (الجواد): جُعلت فداک ما الصمد؟ قال: السیّد المصود الیه فی القلیل و الکثیر.»
مقصود از «ابوعبدالله»
امام حسین (علیهالسّلام) و
امام جعفر صادق (علیهالسّلام) است ولی در بیشتر موارد بین
محدّثان، مقصود از آن امام صادق (علیه
السّلام) میباشد. مانند:
۱.
محمّد بن یحیی العطار عن
احمد بن ابی زاهر عن الحسن
بن موسی عن علی
بن حسان عن عبد الرحمن
بن کثیر قال سمعت ابا عبدالله (علیه
السّلام) (الصادق) یقول: نحن ولاه الامر و خزنه علم الله و عیبه وحی الله.
۲. عدّه عن اصحابنا عن
أحمد بن محمّد بن خالد ... عن ابی عبدالله (علیه
السّلام) (الصادق) ...
مقصود از «ابوالحسن» با قید الاوّل و در بیشتر موارد (در مواردی به صورت مطلق آمده ولی مقصود
امام هادی (علیهالسّلام) است.
) به صورت مطلق و با قید الماضی،
امام موسی کاظم (علیهالسّلام) میباشد و اگر مقیّد به «ابو الحسن الرضا، یا ثانی» باشد، مقصود
امام رضا (علیهالسّلام) است و اگر مقیّد به «ابو الحسن ثالث» بود، مقصود امام هادی (علیه
السّلام) خواهد بود. مانند:
۱.
محمّد بن یحیی عن
احمد بن ابی زاهر او غیره عن
محمّد بن حمّاد عن أخیه
احمد بن حمّاد عن ابراهیم عن ابیه عن ابی الحسن الاوّل (الکاظم) (علیه
السّلام) قال: قلت له: جعلت فداک اخبرنی عن النبی (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) ورث النبین کلّهم؟ قال: نعم.
۲.
احمد بن ادریس عن
محمّد بن عبد الجبار عن صفوان
بن یحیی قال: قلت لأبی الحسن (الکاظم) (علیه
السّلام) اخبرنی عن الإراده من الله و من الخلق؟ فقال: إراده من الخلق الضمیر و ما یبدو لهم بعد ذلک من الفعل و اما من الله تعالی فارادته احداثه.
۳. عن عبدالرحمن
بن الحجّاج قال: سألت عبد الرحمن فی السنه التی اخذ فیها ابو الحسن الماضی (الکاظم) (علیه
السّلام) فقلت له ... .
۴. عنه، عن
أحمد بن محمد بن ابی نصر عن ابی الحسن الرضا (علیه
السّلام) قال: قال ابو عبدالله (علیه
السّلام): صل رحمک و لو بشربهٍ من ماءٍ.
۵. علی
بن محمّد عن بعض اصحابنا عن ایوب
بن نوح عن ابی الحسن الثالث (علیه
السّلام) (الهادی) قال اذا رفع علمکم من بین اظهرکم فتوقعوا الفرج من تحت اقدامکم.
اصطلاح «ابوابراهیم» مخصوص حضرت امام کاظم موسی
بن جعفر (علیه
السّلام) میباشد، همچنان که برای ایشان
لقب «عبد صالح، شیخ، عالم» نیز به کار رفته است. مانند:
۱. عن داود الرقی قال: قلت لأبی ابراهیم (علیه
السّلام) (الکاظم): جعلت فداک انّی قد کبر سنّی فخذ بیدی من النار، قال: فاشار إلی ابنه ابی الحسن (علیه
السّلام) قال: هذا صاحبکم من بعدی.
۲. عدّه من اصحابنا عن
احمد بن محمّد ... عن
محمّد بن منصور قال: سألت عبداً صالحاً (الکاظم) عن قول الله عزوجل: (انّما حرّم ربّی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن). قال: فقال (علیه
السّلام) : ان القرآن له ظهر و بطن ... .
۳. عن داود الرقی عن العبد الصالح (الکاظم) قال: انّ الحجّه لا تقوم لله علی خلقه الاّ بامام حتی یعرف.
۴. الحسین
بن محمّد عن معلّی
بن محمّد ... عن ابن مسکان قال: سألت الشیخ (علیه
السّلام) (الکاظم) عن الائمّه قال: من انکر واحداً من الأحیاء فقد انکر الاموات.
۵. عن الحسین
بن محمّد عن معلّی
بن محمّد قال: سئل العالم (الکاظم) (علیه
السّلام) کیف علم الله: قال: علم و شاء و اراد و قدّر و قضی و أمضی ... .
عبارت «
ابومحمّد»، برای
امام حسن مجتبی (علیهالسّلام) و
امام حسن عسکری (علیهالسّلام) و
امام زینالعابدین (علیهالسّلام) به کار میرود ولی عبارت
ابومحمّد در
روایات برای امام حسن عسکری (علیه
السّلام) به کار رفته است مانند:
۱. عن ابی
هاشم الجعفری قال: قلت لأبی
محمّد (علیه
السّلام) (العسکری): جلالتک تمنعنی من مسألتک فتأذن لی ان اسألک فقال: سل. فقلت: یا سیّدی هل لک ولد؟ فقال: نعم. قلت: فان حدث بک حدث فأین أسأل عنه؟ قال: بالمدینه.
۲. علی
بن محمّد عن جعفر
بن محمّد الکوفی عن جعفر
بن محمّد المکفوف عن عمرو و الأهوازی قال أراینه ابو
محمّد (علیه
السّلام) و قال هذا صاحبکم.
عبارت «ابواسحاق» مختصّ به حضرت صادق (علیه
السّلام) است.
و لقب «
فقیه» برای حضرت صادق (علیه
السّلام) و حضرت امام عسکری (علیه
السّلام) و حضرت صاحب الامر (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) به کار میرود؛ چنانچه لقب «عالم» برای حضرت صادق (علیه
السّلام) هم به کار رفته است. لقب «نقی»، «ماضی»، «صاحبالعسکر» و «رجل» نیز برای امام حسن عسکری (علیه
السّلام) به کار رفته؛ لقب «صاحب» و «صاحبالدار» و «صاحب الناحیه»، «غایب»، «علیل»، «غریم» نیز برای
امام زمان (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) به کار میرود.
عبارت «باحدهما» برای حضرت باقر (علیه
السّلام) یا صادق (علیه
السّلام) و عبارت «کاظمین» برای موسی
بن جعفر (علیه
السّلام) و حضرت جواد (علیه
السّلام) و عبارت «عسکریین» برای حضرت هادی (علیه
السّلام) و امام حسن عسکری (علیه
السّلام) به کار میرود. در غالب موارد نیز نام
ائمه (علیهمالسّلام) در نقل
روایت گفته میشود مانند:
عن الصادق (علیه
السّلام)، عن العسکری (علیه
السّلام)، عن الکاظم (علیه
السّلام)، عن ابا الحسن الرضا (علیه
السّلام)، عن زین العابدین (علیه
السّلام)، عن الباقر (علیه
السّلام)، عن الجواد (علیه
السّلام)، عن الحسن (علیه
السّلام)، و ... و چون اغلب روایات از امام صادق (علیه
السّلام) و امام باقر (علیه
السّلام) هستند، از لقب: عن ابی عبدالله (علیه
السّلام) و عن ابی جعفر (علیه
السّلام) فراوان یاد میشود.
الفاظ غیرمعصومین در علم حدیث؛
اصطلاحات رایج محدثان؛
اصطلاحات برونحدیثی؛
اصطلاحات درونحدیثی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اصطلاحات حدیثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۷.