العمدة فی صناعة الشعر و نقده (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«العمدة فی صناعة الشعر و نقده»، به
زبان عربی، در
قرن پنجم هجری، توسط ابو علی،
حسن بن رشیق
قیروانی، در فن
شعر و بررسی آن تالیف گردیده است.
این
کتاب، در نسخه‌های مختلف به نام‌های دیگری از قبیل «العمدة فی صناعة الشعر»، «العمدة فی صنعة الشعر»، «لعمدة فی صناعة الشعر و نقده و عیوبه»، «العمدة فی معرفة صناعة الشعر و نقده و عیوبه»، «العمدة»، «العمدة فی
محاسن الشعر و آدابه»، «العمدة فی
محاسن الشعر و آدابه و صناعته»، «العمدة فی
محاسن الشعر و آدابه و نقده» و «العمدة فی صناعة الشعر و نقده» نیز آمده است.
وی، در واقع با انگیزه دادن نظامی به
شعر و تبیین جایگاه آن، اقدام به تالیف کتاب حاضر نموده است.
کتاب، در دو جزء
تدوین شده است. جزء اول، مشتمل بر یک مقدمه و پنجاه باب و جزء دوم، دارای
حدود ۵۸ باب است.
مؤلف، در مقدمه، ضمن بیان اهمیت و جایگاه
شعر با
ذکر روایتی از
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و سخنی از
عمر، از شیوه برخورد مردم با شعر اظهار نارضایتی می‌کند و می‌گوید: «وجدت الناس مختلفین فیه، متخلفین عن کثیر منه، یقدمون و یؤخرون و یقلون و یکثرون، قد بوبوه ابوابا مبهمة و لقبوه القابا متهمة و کل واحد منهم قد ضرب فی جهة و انتحل مذهبا هو فیه امام نفسه و شاهد دعواه فجمعت احسن ما قاله کل واحد منهم فی کتابه لیکون العمدة فی
محاسن الشعر و آدابه ان شاء الله...».
باب اول کتاب، در
فضل شعر می‌باشد. مؤلف، در این باب، نخست، عرب را افضل امم و حکمتش را افضل حکمت‌ها می‌داند و سپس کلام وی را به دو قسم نظم و نثر تقسیم می‌کند و هر کدام را دارای سه طبقه خوب، متوسط و ضعیف می‌داند.
در ادامه، از برتری نظم بر نثر، وجه تسمیه شعر، ادله کسانی که نثر را بر نظم ترجیح داده‌اند و پاسخ آنها و... سخن گفته است.
باب دوم، در رد کسانی است که شعر را ناپسند شمرده‌اند. مؤلف، در این باره، به سخنانی از نبی مکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و دیگر بزرگان متمسک می‌شود.
اشعار خلفاء و
قضاة و
فقهاء؛ کسانی که
شعر ، قدر آنها را بالا برده یا پایین آورده؛ کسانی که شعر، باعث حکم شدن به سود آنها یا به
ضرر آنها گردیده است؛ شفاعت‌ها و واسطه گری‌های شعرا برای فرزندان و نزدیکان خویش؛ حمایت شدن قبایل با شعرایشان؛ سود و زیان‌های شعر؛ کاسبی کردن با شعر و خودداری از آن؛ شعرای مشهور؛ تعریف شعر و ارکان آن؛ اوزان شعر؛ قافیه؛ تصریع و تقفیه؛ رجز و قصید؛ قطع و طوال؛ بدیهه و ارتجال؛ ادب شاعر؛ مقاطع و مطالع؛ مبدا و خروج و نهایت؛
بلاغت؛ ایجاز؛ بیان؛ نظم؛ مخترع و بدیع؛ مجاز؛ استعاره؛ تمثیل؛ مثل سائر؛ تشبیه؛ اشاره؛ تتبیع؛ تجنیس؛ تردید؛ تصدیر؛ مطابقه؛ مقابله؛ تقسیم؛ تسهیم؛
تفسیر؛ استطراد؛ تفریع؛ التفات؛ استثناء؛ تتمیم؛ مبالغه؛ ایغال؛ غلو؛ تشکک؛ استدعاء؛ تکرار؛ اطراد؛ تضمین و
اجازه؛ اتساع؛ اشتراک؛ تغایر؛ اغراض و صنوف شعر؛ نسیب؛ مدیح؛ افتخار؛ رثاء؛ اقتضاء و استنجاز؛ عتاب؛
وعید و انذار؛ هجاء؛ اعتذار و...
ده فهرست در پایان جلد دوم کتاب آمده است که عبارتند از:
۱. فهرست
آیات قرآن کریم؛
۲. فهرست
احادیث شریفه؛
۳. فهرست
امثال؛
۴. فهرست اقوال؛
۵. فهرست اشعار؛
۶. فهرست انصاف ابیات؛
۷. فهرست اعلام و قبایل و مانند آن؛
۸. فهرست اماکن و ایام عرب؛
۹. فهرست مصادر و مراجع؛
۱۰. فهرست موضوعات.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
