الطب الملوکی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «
الطب الملوکی» تالیف
طبیب بزرگ
ایرانی حکیم محمد بن زکریای رازی از جمله مهم‌ترین آثار وی به
زبان عربی است. موضوع این اثر درمان بیماریها با اغذیه است.
رازی این کتاب را به رسم هدیه برای خزانه حکومتی امیر
سامانی منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد (۲۹۰- ۲۹۶ ق) حاکم ری نگاشته است. وی هر چند در
خطبه آغازین، نگارش این اثر را برای هدیه به خزانه حکومتی آن هم به رسم هدیه به حاکم سامانی بیان می‌کند، ولی در مقدمه‌ای که پس از خطبه نگاشته هدف اصلی خود را از تالیف این اثر چنین بازگو می‌کند: ما مداوای همه بیماریها را در نگاشته هایمان جمع آوری نموده‌ایم و از نگاشته‌های
بقراط و دانشمندان دیگر بهره بردیم و علاوه بر آن تفصیلاتی را نیز خود بر آن افزودیم و در کتاب کبیر
الحاوی فی الطب به تفصیل به مباحث درمان بیماریها پرداختم. در کتاب
المنصوری فی الطب مباحث کمتری را مطرح ساختیم و همین طور در کتاب
من لا یحضره الطبیب و مقالات دیگر. ولی بسیاری از
مردم - خصوصا
کودکان و ثروتمندان- داروها را بسیار ناپسند دارند به گونه‌ای که گاه مریضی را تحمل می‌کنند ولی دارویی مصرف نمی‌نمایند، پس قصد نگارش این اثر را نمودیم باشد که این کتاب برای این افراد سودمند باشد.
مؤلف در این اثر تک تک بیماریها را از سر تا پا ذکر می‌کند و در پی آن علاج هر بیماری را ذکر می‌کند. بنابراین در این اثر تنها با درمان بیماریها آن هم با
خوردنی‌ها و
نوشیدنی‌ها روبه رو می‌شویم و سخنی از تقسیم
امراض و نشانه‌های آنها مشاهده نمی‌کنیم. البته به نظر می‌رسد مؤلف مبحث شناخت بیماریها و تقسیم آنها را به موسوعه «الحاوی
فی الطب» حواله داده است.
۱. شیوه مؤلف در این کتاب- چنانچه قبلا نیز بیان کردیم- مداوای
بیماران بر اساس رژیم‌های غذایی است و مؤلف سعی بر این دارد تا از تجویز دارو مگر داروهایی که همراه
غذا تناول می‌شود اجتناب کند.
۲. علاوه بر این، قصد مؤلف این است که این نگاشته او بیشتر جنبه کاربردی- آن هم برای عموم مردم- داشته باشد نه آن که کتابی علمی برای پزشکان و دانش آموزان رشته
پزشکی باشد؛ مثلا در درمان
صراع حاد (سر درد نوع گرم)
ماء الشعیر و برای
رعاف (
خون دماغ) نوشیدن
آب همراه با
برف را تجویز می‌کند.
۳.
نثر مؤلف نیز در این اثر ساده و روان و بدون تعقید و پیچیدگی است تا برای همه قابل فهم و استفاده باشد.
این اثر ارزشمند پس از تالیف مورد توجه قرار گرفت ازاین رو یک بار تمامی کتاب توسط گیر اردو کریمونا به لاتین و یک بار قسمتی از آن به فرانسوی ترجمه شد. همچنین متن عربی آن بارها در
سوریه و
لبنان به چاپ رسیده است. نسخه مورد استفاده نسخه‌ای است که به همت دکتر محمد یاسر زکور و بر اساس چهار
نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده است. مصحح این اثر بعد از نگارش مقدمه‌ای نسبتا مفصل درباره رازی و آثار او و نیز بیان شیوه تصحیح کتاب، متن کتاب را با پاورقی‌های نسبتا مفصلی آورده است. بخشی از این پاورقی‌ها به بررسی اختلاف نسخ و برخی دیگر به بیان نکاتی مرتبط با متن (توضیح و تفسیر دواها و مفردات طبی) اختصاص دارد. در پایان کتاب نیز مصحح تصویری از نسخ خطی مورد استفاده در تصحیح متن کتاب را آورده است. فهارس اسماء اغذیه، ادویه مفرد و مرکب،
گیاهان ،
حیوانات ، بیماریها و اعضای
بدن ، اوزان و مقادیر، ادوات پزشکی، کتب،
اعلام و فهرست اماکن در انتهای اثر آمده است. علاوه بر این در انتهای این فهارس، تصاویر بسیاری از گیاهانی که در کتاب نام آنها به میان آمده گنجانده شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
