الروضة البهیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مؤلف کتاب الروضة البهية
شیخ سعید زین الدین بن علی بن احمد بن تقی عاملی ، معروف به
شهید ثانی ( م ۹۶۶ ق). اين كتاب از بهترين شروح
اللمعة الدمشقیة تأليف شهيد اول است كه يك دورۀ نيمه استدلالى
فقه اماميّه را در بردارد. جلد اول شامل باب
طهارت تا مساقات و جلد دوم از باب
اجاره شروع و به باب
دیات ختم مى‌شود.
فقیه عاليقدر و دانشمند بزرگوار شيعه، شيخ زين الدين بن على بن احمد عاملى جبعى، معروف به
شهید ثانی در سيزدهم
شوال ۹۱۱ هجرى قمرى، در خانواده علم و فقاهت زاده شد. وى يكى از اعيان و مفاخر فقهاى نامدار
شیعه و يكى از اكابر متبحرين در علوم اسلامى و يكى از استوانه‌هاى فقهى و اجتهادى در طول ادوار
فقه اسلامی مى‌باشد كه از نظر آثار و بركات وجودى كم‌نظير است. او كه در قرن دهم هجرى مى‌زيست با تلاش و كوشش خستگى ناپذير، فقه
آل محمد صلی الله علیهم اجمعین را به نقاط مختلف جهان بسط و انتشار داد.
از بركات وجودى اين شخصيت بزرگوار آن است كه از وى فرزندى برومند همچون علامۀ بزرگوار و دانشمند پارسا و ژرف نگر، ابو منصور جمال الدين حسن(
صاحب معالم ) به ثمر رسيد كه آثار گرانبهايى همچون كتاب«
معالم الدین فی الأصول » را براى جهان شيعه به يادگار نهاد. اين كتاب ارزشمند چند قرن است به عنوان كتاب درسى طلاب علوم دينى در حوزۀ علمى شيعه مورد استفاده قرار مى‌گيرد و مانند كتاب پدر، يعنى« الروضة البهية» همچنان جاويدان و پايدار است.
مرحوم خوانسارى، صاحب
روضات الجنات ، دربارۀ شهيد ثانى چنين مى‌گويد: تا كنون در جمع دانشمندان بزرگ و برجستۀ شيعه كسى را به ياد ندارم كه از لحاظ شكوه شخصيت، سعۀ صدر، خوش فهمى، حسن سليقه، داشتن نظم و برنامۀ تحصيلى، كثرت اساتيد، ظرافت طبع، معنويت سخن و پختگى و بى نقص بودن آثار علمى به پاى او برسد، بلكه اين استاد بزرگوار در تخلق به
اخلاق الهى و قرب منزلت، چنان مى‌نماياند كه تالى تلو معصوم است و بلافاصله در ردۀ پس از معصومان عليهم السلام قرار دارد.
شيخ حسين بن عبد الصمد حارثى، پدر
شیخ بهایی مى‌گويد:« روزى بر شهيد ثانى وارد شدم و او را متفكر يافتم. او در خويشتن فرو رفته بود. علت اين حالت را از او جويا شدم، به من گفت:« برادرم! چنين مى‌پندارم كه من دومين
شهید باشم، زيرا در عالم رؤيا
سید مرتضی علم الهدی را ديدم كه مجلس ضيافتى تشكيل داده و علماء و دانشمندان
امامیه و شيعه در آن شركت داشتند. وقتى من وارد مجلس شدم، سيد مرتضى از جا برخاست و به من تهنيت گفت و دستور داد كه در كنار استاد
شهید اول بنشينم.»
عبارات لطيف و ذوقى و سليقۀ بى‌نظير در نگارش متن آن، اين كتاب را از بهترين شروح مزجى فقهى قرار داده، به گونه‌اى كه تميّز بين متن و شرح مشكل است.
اين كتاب در كنار« روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان» و«
مسالک الأفهام » از آثار جاويدان
شهید ثانی است كه صدها سال است در حوزه‌هاى علميۀ شيعه محور تعليم و تعلم قرار گرفته است و هنوز هم از مهم‌ترين كتاب‌هاى درسى حوزه‌هاى علميه مى‌باشد.
در اين
اثر گرانقدر حاصل افكار عميق و دقت نظر و ذوق سرشار و
اعتدال روش فقهى با بهترين تعابير از دو شهيد بزرگوار گردآورى شده است. نحوۀ نگارش كتاب به گونه‌اى است كه هم افراد مبتدى مى‌توانند مباحث فقهى آن را به آسانى بياموزند و هم علماء و فضلاء از آن
استفاده نمايند.
از زمان نگارش اين كتاب، فقها و بزرگان به آن توجه داشته و بزرگانى همچون
سید محمد عاملی ( م ۱۰۰۹ ق) در
مدارک الأحکام ،
فاضل هندی ( م ۱۱۳۷ ق) در
کشف اللثام ،
وحید بهبهانی ( م ۱۲۰۶ ق) در
مجمع الفائدة و البرهان ،
سید محمد جواد عاملی ( م ۱۲۲۶ ق) در
مفتاح الکرامة ،
سید علی طباطبایی ( م ۱۲۳۱ ق) در
ریاض المسائل ، فاضل نراقى( م ۱۲۴۵ ق) در
مستند الشیعة و
شیخ انصاری ( م ۱۲۸۱ ق) در كتاب‌هايش و ديگران به آن استناد نموده‌اند.
در حدود يك صد شرح و حاشيه در كتاب الذريعة ذكر شده است كه مهم‌ترين آنان شرح
آقا جمال الدین خوانساری ( م ۱۱۲۵ ق)، سلطان العلماء( م ۱۰۶۴ ق) صاحب المدارك( م ۱۰۰۹ ق) هستند.
آغاز نگارش آن در اوائل ربيع الاول ۹۵۶ ق و پايان آن شب شنبه بيست و يكم جمادى الاولى ۹۵۷ ق در حدود ۶ ماه مى‌باشد.( ذ/ ۶/ ۹۰، ۱۱/ ۲۹، ۱۴/ ۴۹).
در چاپ كتاب موجود از نسخه‌هاى خطى نفيس و چاپى متعددى استفاده شده است كه مسئول تصحيح و تحقيق جلد اول آن در سال ۱۳۸۶ ق
سید محمد کلانتر بوده است.
اين كتاب مكرّرا در
ایران ، مصر و عراق چاپ شده است. بهترين چاپ بوسيلۀ
جامعة النجف الدینیة مى‌باشد كه محقق آن سيد محمد كلانتر بوده است. چاپ اول در سال ۱۳۸۶ ق و چاپ مجدد آن در سال ۱۳۹۸ ق بوده است.
اين كتاب در سال ۱۴۱۰ هجری قمری در
قم توسط انتشارات داوری به طبع رسیده است، ومقدمه‌اى جامع در تاريخ
فقه و فقهاء از مصحح دارد و از روى چاپ دوم نسخه" جامعة النجف الدينية" افست شده است.
چاپ موجود داراى مزايا و امتيازات زيادى است كه عبارتند از:
- دقت كامل در مقابله با نسخ خطى متعدد و تصحيح عبارت‌ها.
- تفسير عبارت‌هاى مشكل و پيچيده با حواشى مختصر و واضح در حد نياز خواننده.
- توضيح اقوال و نظرياتى كه به رمز و
اشاره بيان شده است.
- بيان مصادر و منابع اين اقوال.
- مقدمه‌اى در بيان زندگى‌نامه و آثار شهيدين بوسيلۀ
محمد مهدی آصفی .
- شكل‌هاى تقريبى در مباحث قبله.
- وقت و قضاء
نماز .
- شكل بعضى از حيوانات.
- توضيح الفاظ مشكل و بيان معانى آنها.
-
اعراب دادن به كلمات در موارد نياز.
كتاب موجود در ۱۰ جلد چاپ شده كه مطالب آن عبارتند از:
جلد اول- كتاب
الطهارة و كتاب الصلاة
جلد دوم- كتاب‌هاى زكاة، خمس، صوم، حج،
جهادجلد سوم- كتاب‌هاى
قضاء و شهادات، وقف، عطيه، متاجر
جلد چهارم- از كتاب الدين تا كتاب
جعالهجلد پنجم- كتاب‌هاى
وصیت تا دين
جلد ششم- كتاب طلاق
جلد هفتم- كتاب غصب، لقطه، تا
احیاء مواتجلد هشتم- كتاب
الإرثجلد نهم- كتاب الحدود
جلد دهم- كتاب
القصاص .
حواشى و شروح كتاب به دو دسته تقسيم مى‌شوند.
الف: كتاب‌هايى كه داراى نام مشخصى هستند.
۱- الابانة المرضيّة في شرح مبحث الوقت و القبلة
شيخ محمد تقى بن محمد كاظم تسترى( ذ/ ۳/ ۴۸۵، ۶/ ۹۲)
۲- صفاء الروضة
سيد امير محمد صالح بن حسن حائرى حسينى( ذ/ ۱۵/ ۴۳، ۶/ ۹۵)
۳- التعليقة الأنيقة
سيد مفتى مير محمد عباس موسوى تسترى كهنوى( م ۱۳۰۶ ق)( ذ/ ۴/ ۲۲۳، ۶/ ۹۵)
۴- فصل الخطاب الإبراهيميّة
ميرزا ابراهيم سيد على خان مدنى( ذ/ ۶/ ۹۱)
۵- الحديقة النجفية
ملا محمد تقى هروى( م ۱۲۹۹ ق)( ذ/ ۶/ ۹۲، ۳۹۰)
۶- مخزن الأسرار الفقهية
آقا محمد على بن آقا محمد باقر هزار جريبى( ذ/ ۶/ ۹۵، ۲۰/ ۲۲۲)
۷- الزاهرات الزويّة
شيخ على بن محمد بن زين الدين مهيئه( ذ/ ۶/ ۹۵، ۱۳/ ۹۴)
۸- المناهج السوية
محمد بن حسن اصفهانى معروف به كاشف اللثام( م ۱۲۹۹ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵، ۱۸/ ۲۶۰)
۹- الهداية السنية في شرح الروضة البهيّة
سيد هادى بن ابو الحسن رضوى كشميرى( م ۱۳۵۷)( ذ/ ۲۲/ ۳۴۵)
۱۰- السحاب الروية و النفخة المحمديّة و النسمة الغرويّة
شيخ محمد بن يوسف جامعى( ذ/ ۱۲/ ۱۵۰)
۱۱- الغرائب الربوبيّة في مقامات العبوديّة
شيخ شريعتمدار استرآبادى( ذ/ ۱۶/ ۳۰)
۱۲- مجمع الحواشي
كه مجموعه‌اى از حواشى بر روضة البهيّة است كه بوسيلۀ ملا حبيب الله كاشانى تدوين شده است( ذ/ ۲۰/ ۲۷).
۱۳- مطالع البكور من الأيام و دهر الدهور
شيخ على بن محمد جعفر استرآبادى( م ۱۳۱۵ ق)( ذ/ ۲۱/ ۱۴۵)
۱۴- منهاج الأمة في شرح الروضة البهيّة
ميرزا محمد بن احمد نراقى( ذ/ ۲۳/ ۱۵۷)
۱۵- منهاج الملة في تعيين الوقت و القبلة
ملا على بن عبد الله عليارى( م ۱۳۲۷)( ذ/ ۲۳/ ۱۷۶)
۱۶- الموائد الحسينية من الروضة البهيّة
سيد حسن بن احمد حسينى كاشانى( م ۱۳۴۲)( ذ/ ۲۳/ ۲۱۳)
ب: شروح و حواشى كه داراى نام مشخصى نيستند و با نام شرح الروضة البهية و يا حاشية الروضة البهية ذكر شده و با نام محشى شناخته مى‌شوند:
۱- سيد آقا تسترى، صاحب تعديد اللسان
۲- ميرزا ابراهيم بن سلطان العلماء مرعشى آملى اصفهانى( م ۱۰۹۸ ق)
۳- ميرزا ابراهيم بن ملا صدر الدين محمد شيرازى( م ۱۰۷۰ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۴- امير ابراهيم بن امير معصوم قزوينى( م ۱۱۴۹ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۵- امير ابو طالب نوۀ مير فندرسكى، معاصر با صاحب الرياض( ذ/ ۶/ ۹۱)
۶- امير ابو القاسم كبير موسوى خوانسارى( م ۱۱۵۸ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۷- ملا احمد بن محمد تونى برادر ملا عبد الله تونى، صاحب الوافيّة، معاصر شيخ حر عاملى( ذ/ ۶/ ۹۱)
۸- شيخ اسحاق تربتى مشهدى( م ۱۲۳۷ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۹- شيخ اسد الله بن اسماعيل دزفولى كاظمى( م ۱۲۳۷ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۱۰- سيد محمد باقر بن زين العابدين موسوى خوانسارى صاحب روضات الجنات( م ۱۳۱۳ ق)( ذ/ ۶/ ۹۱)
۱۱- شيخ محمد تقى بن ملا عباس نهاوندى( ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۲- ملا محمد جعفر شريعتمدار استرآبادى( م ۱۲۶۳ ق)( ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۳- شيخ جعفر قاضى بن عبد الله بن ابراهيم حويزى كمره‌اى اصفهانى( م ۱۱۱۵ ق)( ذ/ ۶/ ۹۲)
۱۴- محقق آقا جمال الدين محمد بن حسين بن جمال الدين خوانسارى( م ۱۱۲۵ ق)( ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۵- شيخ حسن بن سلام بن حسن جيلانى تيمجانى( ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۶- شيخ حسن بن محمد سبيتى عاملى( ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۷- شيخ حسن بن مؤلف، صاحب معالم( م ۱۰۱۱ ق)( ذ/ ۶/ ۹۳)
۱۸- سيد احمد بن سيد على اصغر شهرستانى( شرح وقت و قبله)( ذ/ ۱۴/ ۱۷)
۱۹- شيخ احمد بن ابراهيم بن احمد درازى بحرانى( م ۱۲۹۹ ق)( شرح مبحث وقت زوال)( ذ/ ۱۲/ ۶۱)
۲۰- ملا حسين تربتى( ذ/ ۶/ ۹۳)
۲۱- سيد حسين بن جعفر بن حسين موسوى خوانسارى( م ۱۱۹۱ ق)( ذ/ ۶/ ۹۳)
۲۲- ملا حسين بن حسن جيلانى بنانى صاحب حاشية الذخيرة( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۳- امير محمد حسين بن امير محمد صالح خاتون‌آبادى( م ۱۱۵۱ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۴- ملا محمد حسين بن محمد قاسم قمشه‌اى نجفى( م ۱۳۳۶ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۵- سلطان العلماء، حسين بن رفيع الدين محمد مرعشى آملى اصفهانى( م ۱۰۶۴ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۶- محقق خوانسارى، حسين بن جمال الدين محمد( م ۱۰۹۸ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۷- سيد حيدر على هندى( م ۱۰۳۳ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۸- ملا محمد رفيع بن مزج جيلانى مشهدى( ذ/ ۶/ ۹۴)
۲۸- مؤلف، شيخ زين الدين شهيد( م ۹۶۶ ق)( ۶/ ۹۴)
۲۹- ملا حسام الدين محمد صالح بن احمد مازندرانى( م ۱۰۸۶ ق)( ذ/ ۶/ ۹۴)
۳۰- سيد عبد الصمد بن احمد بن محدث جزائرى( م ۱۳۳۷ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۱- سيد عبد الله بن نور الدين جزائرى( م ۱۱۷۳ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۲- ملا محمد على بن احمد قراچه داغى( م ۱۳۱۰ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۳- محمد على بن آقا باقر بهبهانى( م ۱۲۱۶ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۴- سيد محمد على بن سيد صادق رضوى مشهدى( م ۱۳۱۱ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۵- سيد على بن سيد عزيز الله بن عبد المطلب جزائرى( م ۱۱۴۹ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۶- محمد على بن محمد بن مرتضى طباطبايى( م ۱۲۴۰ ق)( ذ/ ۶/ ۹۵)
۳۷- ملا على قلى بن محمد خلخالى( م ۱۱۱۵ ق)( ذ/ ۶/ ۹۶)
۳۸- شيخ على بن نصر الله ليثى، شاگرد شيخ بهايى( ذ/ ۶/ ۹۶)
۳۹- محمد على بن محمد نصير چهاردهى مدرسى( م ۱۳۳۴ ق)( ذ/ ۶/ ۹۶، ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۴۰- امير فخر الدين مشهدى خراسانى( م ۱۰۹۷ ق)( ذ/ ۶/ ۹۶)
۴۱- ميرزا محمد معروف به دليماج( ذ/ ۶/ ۹۶)
۴۲- شيخ محمد بن حسن بن زين الدين شهيد، معروف به شيخ محمد سبط( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۳- آقا رضى الدين محمد بن آقا حسين خوانسارى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۴- ميرزا محمد بن سليمان تنكابنى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۵- سيد محمد بن امير صالح خاتون‌آبادى( شهيد در ۱۱۴۸ ق)( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۶- محمد بن عبد الفتاح تنكابنى سراب( م ۱۱۲۴ ق)( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۷- سيد محمد بن على بن ابو الحسن عاملى، صاحب المدارك( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۸- سيد امير رفيع الدين محمد صدر بن محمد بن سيد على معروف به خليفة السلطان( م ۱۰۴۰ ق)( ذ/ ۶/ ۹۷)
۴۹- سيد محمد بن هبة الله قزوينى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۰- سيد مصطفى بن على نقوى كهنوى( م ۱۳۲۳ ق))
۵۱- ملا محمد بن مؤمن بن شاه قاسم سبزوارى، معاصر محدث حر عاملى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۲- ميرزا نصر الله فارسى مدرس( م ۱۲۹۱ ق)( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۳- محمد نصير بن عبد الله بن محمد تقى مجلسى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۴- شيخ ياسين بن صلاح الدين بن على بحرانى( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۵- سيد مير محمد يوسف بن عبد الفتاح تبريزى( م ۱۲۴۲ ق)( ذ/ ۶/ ۹۷)
۵۶- ميرزا ابو الحسن خان مجتهد فسايى( م ۱۲۷۹ ق)( ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۷- محمد باقر بن محمد جعفر فشاركى( ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۸- ميرزا محمد باقر هرندى( ذ/ ۷/ ۹۸)
۵۹- ميرزا عبد العلى هرندى( م ۱۳۰۶ ق)( ذ/ ۷/ ۹۸)
۶۰- ملا محمد على نورى( ذ/ ۷/ ۹۸)
۶۱- اسماعيل بن نجف مرندى حسينى تبريزى( م ۱۳۱۸ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۲)
۶۲- شيخ جواد بن مبارك نجفى( م ۱۳۱۱ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۲)
۶۳- ملا حسين تربتى( م ۱۳۰۰ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۴- سيد شفيع جابلقى( م ۱۲۸۰ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۵- سيد محمد طاهر بن اسماعيل معروف به آغا مير، داماد شيخ انصارى( ذ/ ۱۳/ ۲۹۳)
۶۶- شيخ عباس بن شيخ حسن كاشف الغطاء( م ۱۳۲۳ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۷- سيد على بن سيد محمد بن محسن اعرجى كاظمى( ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۸- آقا محمد على بن آقا محمد باقر هزار جريبى( م ۱۲۴۵ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۴)
۶۹- ملا محمد كاظم بن محمد صادق كاشانى اصفهانى( م ۱۲۷۳ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۰- سيد محمد سيوشانى( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۱- شيخ محمد بن يوسف عبد اللطيف جامعى عاملى( م ۱۲۱۸ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۲- علامه ميرزا مسيح بن محمد
سعيد رازى تهرانى( م ۱۲۶۳ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۳- سيد مهدى قزوينى حلّى( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۴- شيخ مهدى ملا كتاب نجفى( م ۱۳۳۷ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۵- محمد مهدى بن محمد ابراهيم كلباسى( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۶- محمد نصير بن ملا احمد نراقى( م ۱۲۷۳ ق)( ذ/ ۱۳/ ۲۹۵)
۷۷- شيخ عبد الغنى( شرح مسألۀ ترتيب الفوائت المنسيّة)( ذ/ ۱۴/ ۳۸)
الذریعة : "هو من أمتن الشروح حيث يصعب التمييز بينه و بين المتن، و قد اشتهر و تداول بين العلماء منذ قرن العاشر حتى التاريخ و عليه اعتمادهم، و هو من الكتب الدرسية في معاهد العلم الشيعيّة."
أعیان الشیعة : "هو( شهيد ثانى) أوّل من صنف منهم الشروح المزجية و كانت غير معروفة بينهم فصنف شروح اللمعة الدمشقيّة و الألفية في الفقه و النفلية و الدراية كلها مزجيّة."
"الروضة البهيّة في شرح اللمعة الدمشقيّة في الفقه بتمامه و هو آخر ما صنّفه و أعطى خطا عظيما في
التدریس فكان عليه المعوّل عمله في ستة أشهر و ستة أيام و كان في الغالب يكتب كل يوم كراسا فرغ منه خاتمة ليلة السبت ۲۱ جمادي الأولى سنة ۹۵۷ و هو شرح مزجي مطبوع عدّة مرات."
الذريعة : "الروضة البهيّة في شرح اللمعة الدمشقية للشيخ
السعيد زين الدين على بن أحمد بن تقي بن صالح بن مشرف العاملي الشهيد ۹۶۶ ق مرّ في ۶: ۹۰ الحواشي و التعليقات عليها و كثرة
الاعتناء برفع غواشيها حيث مسلك فيها مسلكا لطيفا فصارت روضة الحسن و الجمال."
خطبۀ كتاب الروضة البهيّة: فهذه تعليقة لطيفة و فوائد خفيفة أضفتها إلى المختصر الشريف، المؤلف المنيف المشتمل على أمهات المطالب الشرعية الموسوم ب« اللمعة الدمشقيّة».
و در ادامه مى‌نويسد: جعلتها جارية له مجرى الشرح الفاتح لمغلقه، و المقيد لمطلقه و المتمم لفوائده، و المهذب لقواعده، ينتفع به المبتدي، و يستمد منه المتوسط و المنتهى،... اقتصرت فيه على بحث الفوائد.
کشف الحجب به نقل از
منیة المرید : هو شرح ممزوج من أدق الكتب الفقهية و ألطفها و أمتنها، لعلّه لم يصنف في هذه الفرقة مثله في الدقة و الغموض متداول بين الأعلام و العلماء الكرام في الدرس و قد اعتنى به الفضلاء و المحققون بتعليق الحواشي عليه.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
]]
