الرسائل الأدبیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب الرسائل الادبیة مجموعه ای از بیست و یک رساله از رساله‌های
جاحظ و به
زبان عربی در موضوع
اخلاق و
ادب است.
در این مجموعه ۲۱ رساله از رساله‌های
جاحظ گرد آوری شده است. نام این مجموعه «رسائل ادبی» نهاده‌اند نه به معنای مصطلحی که از ادب مورد نظر است، یعنی همان فن زیبا که
عاطفه و
خیال بر آن حاکم است، بلکه مراد از ادب در این جا
اخلاق و نیز روایت و نقل دانش بین گروه‌ها به وسیله مؤدب و معلم و
کتاب می‌باشد. پس ادب معنایی عام دارد. چنانکه خود
جاحظ در «
المعلمین » می‌گوید.
جاحظ، جز در موارد نادر، تالیف ادبی محض ندارد چرا که وی در درجه اول متفکر است و در مرتبه بعد ادیب. از این رو افکارش را با اسلوبی ادبی در آثار خود منعکس می‌سازد و بدین وسیله بین اندیشه و ادب جمع می‌کند. این مجموعه رسائل حول پنج موضوع اساسی بحث می‌کند:
۱. موضوع اول موضوع اخلاق محض بر ۳ رساله از این مجموعه غالب است. رساله‌های: کتمان السر و حفظ اللسان،
الحاسد و المحسود
و النبل و التنبل
و ذم الکبر.
جاحظ در این رساله‌ها خصال اخلاقی را با دقت تحلیل مورد بررسی قرار می‌دهد و معتقد است اخلاق در
طبیعت انسان‌ها نهاده شده و طبیعی و
فطری است نه کسبی. او در این نظریه با
ارسطو و
فلاسفه مشاء به مخالفت بر می‌خیزد.
۲. موضوع دوم که تعداد زیادی از این رساله‌ها را در بر می‌گیرد موضوع
اجتماع و
مسائل اجتماعی است. رساله‌هایی چون: مفاخرة الجواری و الغلمان، تفضیل البطن علی الظهر، المعلمین، طبقات المغنین، الوکلاء و مدح التجار و ذم عمل السلطان، به این موضوع می‌پردازند.
۳. موضوع سوم،
فقه است.
جاحظ خود را مرد
دانش و فقه می‌داند و به این موضوع در رساله‌های الفتیا، مدح النبیذ و صفة اهله و الشارب و المشروب، پرداخته است.
۴. موضوع چهارم درباره
فضیلت ادب و اهمیت آن در
زندگی انسان و نیز مفهوم
بلاغت و ارتباط بلاغت با
ایجاز می‌باشد. این موضوع در رساله‌های: البلاغة و الایجاز، تفضیل النطق علی الصمت و صناعة القواد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۵. موضوع پنجم به امور شخصی پرداخته است و رساله‌های: الجد و الهزل،
فصل ما بین العداوة و الحسد،
رسالة الی ابی الفرج بن نجاح
الکاتب،
المودة و الخلطة،
استنجاز الموعد و التربیع و التدویر،
به این موضوع اختصاص یافته است.
ویژگی‌ای که برای تمام آثار
جاحظ ذکر کرده‌اند اینست که دارای
الفاظی شیوا و ساده است و در آنها مناسب لفظ و
معنا ، از هر نوعی (عامیانه، ادبی و غیره) حفظ شده است و با داشتن برخی انحرافات، نقش مهمی در روشن سازی اذهان دارد و به فراخور حال خواننده از جدی به
شوخی می‌پردازد.
۱. نسخه چاپ عبد السلام هارون که توسط
مکتبة الخانجی،
مصر در
سال ۱۹۶۴ م و ۱۹۷۹ م در چهار جلد با عنوان «رسائل
الجاحظ» منتشر شده است.
۲. نسخه چاپ حسن سندوبی که توسط مطبعة الرحمانیة، مصر در سال ۱۹۳۳ م، منتشر شده است.
نسخه‌های خطی که عبد السلام هارون به آنها مراجعه کرده است:
۱. نسخه خطی
مکتبة داماد ابراهیم،
ترکیه به شماره ۹۴۹.
۲. نسخه خطی المتحف البریطانی، به شماره ۱۱۲۹.
۳. نسخه خطی
المکتبة التیموریة، موجود در دار
الکتب المصریة، به شماره ۱۹.
نسخه مورد استفاده در برنامه با مقدمه و تبویب و شرح دکتر علی بو ملحم توسط انتشارات دار و
مکتبة الهلال،
بیروت در سال ۲۰۰۲ م، به چاپ رسیده است.
نرم افزار كتابخانه تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
