الدروع الواقیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الدروع الواقیة» تالیف
سید‌علی بن طاووس قدس سره است.
به
یقین باید اذعان داشت که مؤلف کتاب در بسیاری از علوم گوناگون از ویژگیهای برجسته، توانایی‌های والا و منزلت رفیعی برخودار است و
حرص و
ولع شدیدی در افزایش معارف گوناگون اسلامی در دل می‌پروراند و به وسیله این ویژگیهاست که توانست کتابخانه اسلامی را به بسیاری از کتابهای ارزشمند خود که بالغ بر ده‌ها کتاب است
غنی سازد.
دعا در کتابخانه سید ابن طاووس از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اهتمام خاصی بدان قائل شده است و کتابهای دعای مشهور و گرانبهایی را به رشته
تحریر درآورده که از تعریف بی نیازند و کتاب حاضر نمونه بارز آنها به شمار می‌رود.
این کتاب شامل مطالب فراوانی از
آداب گوناگون اسلامی، دعاها و حرزهای مربوط به روزهای ماه است که در چند فصل آمده است و در واقع تتمه کتاب
مصباح المتهجد ده جلدی
شیخ طوسی رحمه الله (م ۴۶۰ ه. ق) شمرده می‌شود که ابن طاووس نام آن را (المهمات و التتمات) نهاده است. در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- کتاب (
اقبال الاعمال ) در اعمال
سال - کتاب (الدروع الواقیة) در اعمال
ماه - کتاب (
جمال الاسبوع ) در اعمال روزهای
هفته - کتاب (
فلاح السائل ) در اعمال
روز و شب شاید کوچکترین تاملی در فصل‌های این کتاب ارزشمند، توانایی والای مؤلف در گزینش گوهرهای پراکنده در ادعیه گرانبهای معصومین علیهم‌السّلام و چینش بدیع و کم نظیر آنها را نشان می‌دهد، پس
عجب نیست که این کتاب از چنین جایگاه والا و توجه کم نظیر علما و پژوهشگران و عموم مؤمنین برخوردار باشد.
این نخستین مطلبی است که خواننده با این نگاه کوتاه می‌تواند به دست آورد، اما مطلب دومی که به وسیله این بررسی به دست می‌آید توانایی والای نویسنده در به کار گیری عبارت‌های مختلف ادبی در خدمت مبنای خاصی که در نگارش این کتاب از آن پیروی نموده است. به نظر می‌رسد که این شگفتی مختص ما نبوده بلکه شامل
شیخ کفعمی صاحب کتاب
البلد الامین و
مهج الدعوات نیز شده است چرا که در تالیف کتاب ملحقات الدروع الواقیه (یعنی کتاب حاضر) عین مقدمه سید ابن طاووس را نقل کرده است، البته شاید نسخه برداران آن را از روی
جهل یا عمد در مقدمه این محلقات آورده‌اند.
مطلب فوق الذکر اگر چه محسنات فراوانی دارد ولی مادامی که این کتاب در میان نسخه‌های خطی و در کتابخانه‌های
عام و
خاص باقی مانده، بسیاری را به اشتباه انداخته و
قدرت تشخیص بین آن دو کتاب را از آنان
سلب کرده است. این امر موجب شده است که نمی‌توان کل کتاب را به آسانی مورد تحلیل و بررسی قرار داد، علاوه بر شباهت فراوانی که میان فصول هر دو کتاب وجود دارد که در نتیجه باعث هم درهم آمیختن مطالب دو نسخه الدروع الواقیه سید ابن طاووس و محلقات الدروع
شیخ کفعمی شده است.
ظاهرا آنچه که در اختیار
علامه مجلسی رحمه الله بوده نسخه مختصر دوم است که همان محلقات الدروع الواقیه نوشته
شیخ کفعمی می‌باشد، این مطلب از نقل‌هایی که علامه از این کتاب در
بحار خود انجام داده به خوبی هویداست، چنانچه بسیاری از نسخه برداران در نوشتن اسم الدروع بر محلقات به اشتباه افتاده‌اند.
محققین نیز با دو نسخه متفاوت در حجم و
اختلاف در متن روبرو شده‌اند که به راحتی نمی‌توان از آن صرف نظر کرد و این امر در وهله اول باعث سردرگمی آنها شد، ولی این سردرگمی موجب نگردید که از جدیت آنان در تحقیق این کتاب گرانبها کاسته شود و پس از تحقیق و بررسی روشن شد که این تفاوت ناشی از وجود دو کتاب مختلف است هر چند این دو از یک منبع سرچشمه می‌گیرند، این نتیجه قطعی در پی تعدادی از دلایل واقعی به دست آمده است.
پس از این که به
یقین دریافته‌اند که نسخه خطی دیگری از کتاب
شیخ ابراهیم بن علی عاملی کفعمی وجود دارد تا با
اختلاف اندکی در عبارات به عنوان ملحق و مکمل و یا حتی خلاصه‌ای از اصل کتاب باشد، این مطلب در هنگام مطالعه کامل و بادقت نسخه دوم- که کم حجم است و اشتباها اسم الدروع الواقیه بر روی آن
حک شده- کمک کارشان گشته است، که این امر بر صحت وجود دو کتاب با یک اسم علی رغم اختلاف در مؤلف و در متن تاکید می‌کند.
به راستی تشابه فراوانی میان این دو نسخه در مقدمه، چینش فصل‌ها، محتوی و... وجود دارد که می‌تواند بسیاری را به اشتباه بیاندازد، ولی در نسخه کفعمی (یعنی محلقات) دلایل قطعی در تغایر این دو کتاب موجود است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱- در فصل چهاردهم این کتاب آمده است: «قال المحتاج الی بارئ الخلیقة من نطفة امشاج، اکثر الناس زللا، و اقلهم عملا، الکفعمی مولدا، اللویزی محتدا، الجبعی ابا، التقی لقبا، الامامی مذهبا، ابراهیم بن علی بن حسن بن محمد بن صالح اصلح الله شانه، و صانه عما شانه: لما وصلت فی رقم فصول الشهر الی الفصل الرابع عشر لم اجد فیه کمال النصف... مع ان المصنف طاب ثراه ذکره فی دیباجته، و اناره فی مشکاة زجاجته...».
۲- در فصل شانزدهم نیز آمده است: «و اعلم ان السید ابو القاسم علی بن موسی بن جعفر الطاووس مصنف هذا الکتاب سهی قلمه عن فضل سورة یونس علیه السلام، و لم یرد له فضلا مفردا کما فعل فی سورة الاعراف و فی سورة الانفال ایضا، بل تعداها و ذکر سورة النحل و فضل قراءتها فی کل شهر، و نحن نذکر ما اهمله رحمه الله من فضل سورة یونس علیه السلام».
۳- پس از پرداختن به روز سی‌ام ماه و دعای آن می‌نویسد: «قال کاتب هذا الکتاب ابراهیم بن علی الخثعمی الکفعمی وفقه الله لمرضاته و جعل یومه خیرا من ماضیه: لما وصل المصنف السید ابو القاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد الطاووس قدس الله روحه فی کتابه الی هذا المکان اشار الی روایة مرویة عن مولانا الهادی علیه السلام، و ان فیها ادعیة اذا دعا
بها الداعی صرف الله عنه نحوس الایام المحذورة، و لم یذکرها طاب ثراه فی کتابه لیهجم بالطالب علی الطلب عفوا من غیر ما تعب...» .
کما اینکه گروه تحقیق با تطبیق این نسخه که اشتباها الدروع الواقیه نامیده شده با نقل‌های بحار دریافته‌اند که میان آن دو همسانی کامل و با نسخه اصلی کتاب الدروع اختلاف وجود دارد.
پس از آنکه روشن شد که این نسخه مربوط به کتاب ملحقات
شیخ کفعمی است و در تحقیق این کتاب نمی‌توان بدان
استناد جست، محققان به نقل‌های
شیخ حر عاملی از کتاب الدروع به اضافه آنچه که
محدث نوری در
المستدرک از کتاب الدروع آورده استناد کرده‌اند.
پس از اطمینان از نسخه اصلی کتاب، کار تحقیقی این کتاب مهم
دعا با
استناد به دو نسخه خطی آغاز گردید، این دو نسخه عبارتند از:
۱- نسخه خطی که در
کتابخانه آستان قدس رضوی در
مشهد مقدس نگهداری می‌شود، این نسخه نسخه‌ای است کامل، ارزشمند، خوش خط و
تاریخ آن به پانزدهم
ربیع الثانی ۱۰۹۸ ه. ق باز می‌گردد.
۲- نسخه خطی که در کتابخانه مرحوم
آیت‌الله العظمی مرعشی رحمه الله با شماره ۴۴۲ نگهداری می‌شود، این نسخه در سال ۹۶۴ ه. ق نگاشته شده و با رمز (ن) مشخص گردیده است.
و بر نقل‌های
علامه مجلسی و
حر عاملی به عنوان دو نسخه مساعد نیز استناد شده است.
سپس کار تحقیق به گروه‌های متعددی واگذار شد که هر یک عهده دار مسئولیت خاصی به شرح زیر شده‌اند:
- مقابله نسخه‌های خطی و
ثبت اختلافات موجود در آنها- استخراج
احادیث و ادعیه موجود در کتاب- نوشتن پاورقی‌های لازم در حاشیه کتاب- ویراش و تصحیح متن کتاب و نظارت بر کار تحقیق.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
