الجوهر الثمین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الجوهر الثمین فی سیر الملوک و السلاطین یا الجوهر الثمین فی سیر الخلفاء و السلاطین کتابی است به زبان عربی نوشته
صارم الدین ابراهیم بن محمد بن ایدمر علائی معروف به
ابن دقماق ، که به موضوع تاریخ اسلامی از
خلفای راشدین تا ۷۹۷ ق. می‌پردازد.
ابن تغری بردی و
سخاوی جزو آثار
ابن دقماق از کتابی به نام
اخبار الدولة الترکیة نام می‌برند که به نظر می‌رسد، همین الجوهر الثمین باشد.
کتاب مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق،
محمد کمال الدین عزالدین علی ، مقدمه مولف و پنج بخش اصلی است.
محقق کتاب این اثر را به دو جزء مجزا تقسیم نموده است. در جزء نخست به موضوع خلفای راشدین،
بنی امیه ،
بنی عباس و
ایوبیان مصر پرداخته شده و در جزء دوم به صورت مستقل به موضوع ممالیک.
در مقدمه کتاب، مولف به این نکته اشاره می‌کند که نگارش این کتاب بنا به درخواست
سلطان الظاهر برقوق صورت پذیرفته و وی طی آن به شرح حال کوتاهی از افراد بسنده و از عبارت پردازی در آن پرهیز نموده است. همچنین در این کتاب تنها به بیان آنچه به ذهن و ضمیر نویسنده خطور می‌کرده و یا در افواه عامه از شهرت برخوردار بوده، بسنده گردیده و حوادث به تفصیل بازگو نگردیده است تا چه رسد به این که وی به تاریخ ممالک مستقل اسلامی که در مغرب اسلامی و اندلس یا دولت‌های مستقل اسلامی در شرق نظیر
غزنویان ،
سلجوقیان سامانیان و
دیلمیان بپردازد. هر چند مولف خود به تاثیر این دولت‌ها در
خلافت عباسی به خوبی واقف بوده و بدین امر در لابلای کتاب و ضمن بیان شرح حال بسیاری از افراد اشاره نموده است.
این نکته قابل توجه است که فصول مربوط به خلفای راشدین، بنی امیه، بنی عباس و ایوبیان مصر، بسیار مختصر و بخش‌های ممالیک، از آن جا که مولف با ایشان معاصر بوده است، به صورت مفصل تر و با جزئیات بیشتر شرح داده شده است و ضمن آن آگاهی‌های زیادی درباره مناسبات سلطان برقوق با عراق، آسیای صغیر و آلتین اردو ارائه گردیده است.
۱- روش مولف در نقل از مصادر و منابع متنوع است؛ در برخی موارد خلاصه یک مطلب را از منبعی نقل و در برخی موارد به نقل عین عبارت از آن منبع پرداخته و در پاره‌ای موارد، مطالب موجود در منابع گوناگون درباره یک شخص را با یکدیگر ترکیب و بیان می‌کند.
۲- وی ضمن بیان شرح حال شخصیت‌های اصلی، به معرفی برخی از افراد که تاثیری بسزا در زندگی شخصیت‌های مورد نظر داشته‌اند، نیز می‌پردازد. به عنوان مثال وی از حجاج
بن یوسف ثقفی به هنگام بیان شرح حال ولید
بن عبدالملک یاد می‌کند و چه بسا شرح حال برخی شخصیت‌های فرعی، به جهت همان تاثیر بزرگی که در زندگی شخصیت‌های اصلی داشته‌اند، از شرح حال شخصیت اصلی طولانی تر باشد.
۳- مولف در شرح حال اشخاص به نقل برخی حکایات عجیب و غریب می‌پردازد و احیانا تسلیم برخی مطالب خرافی نیز می‌گردد.
۴- همچنین وی در شرح حال افراد به نکات ذیل توجه دارد:
لقب و
کنیه و اسم فرد، زمان تولد وی، تعیین سن و
سال شخص مورد نظر به هنگام تصدی خلافت، مدت خلافت یا سلطنت، مهم‌ترین کارهایی که وی به انجام رسانیده است، صفات و ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی وی، تاریخ وفات، کیفیت وفات، علت وفات و نیز موضع
دفن و در نهایت معرفی وزیران، کاتبان و قضات سلطان یا خلیفه مورد نظر.
کتاب مشتمل بر دو نوع پاورقی به قلم محقق و فهرست‌های ذیل میباشد:
فهرست آیات، احادیث، قبائل، اماکن، اشعار، اعلام و محتویات.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
