التفسیر لکتاب الله المنیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نام کامل آن «التفسیر للکتاب الله المنیر» و نام دیگر آن «التفسیر المنیر» می‌باشد.
این تفسیر به زبان عربی و در ۸ مجلد، شامل تمام قرآن، به ترتیب سوره هاست. یکی از تفاسیر فشرده و از نظر نثر مخصوص به خود است. روش مفسر، تحلیلی و بیانی است. بدون اینکه بخواهد بحثهای ادبی، لغوی و قرائت را مطرح کند. نگرش مفسر به مباحث قرآن، نگرشی اجتماعی و اخلاقی است. به جنبه‌های عقلی و فلسفی نیز توجه دارد.
مفسر در مقدمه اجمالی خود بر تفسیر انگیزه خود را ارائه مباحثی در جهت بیان و تثبیت روشی در زندگی فردی و اجتماعی می‌داند، مطابق با روش صحیحی که قرآن آن را مطرح کرده و عقول انسانی نیز در پی آن هستند. بدین جهت محور مطالب تفسیر را، زندگی اجتماعی انسان قرار داده است و بقیه مباحث را در حاشیه آن می‌داند.
روش مفسر در مطرح کردن مباحث بدین طریق است که در سوره‌ها پس از ارائه اطلاعات کلی مانند نام سوره، محل
نزول، عدد آیات، و بیان فضل آن، آیه به آیه به پیش می‌رود، پس از ذکر آیه به موضوعی خاص مناسب با آن می‌پردازد، در صورت داشتن
اسباب نزول آن را ذکر کرده، به توضیح چارچوب کلی آیه و شرح بیانی مختصری از آن، اهتمام می‌ورزد، بر لغات خاص آیه که دارای معانی محوری و مورد نظر آن است تکیه کرده در صورت اغماض به شرح لغوی آن همت می‌گمارد و محوری می‌گردد جهت توضیح و تبیین آن آیه و بدون در نظر گرفتن نکات ادبی، بلاغی و قرائتی، به شرح پیام و دعوت آیه و نکات حیاتی آن در زندگی فردی و اجتماعی انسان، می‌پردازد.
ملاک دسته بندی آیات و نوشتن آنها در بالای صفحه، موضوع آنهاست. از خصوصیات روش ایشان، اجتناب از بحثهای اضافی، تفننی، ذکر اقوال و نقل قول از دیگران است.
بنابر این روش مستمر ذکر آیه، بحثهای لغوی و ادبی مختصر الفاظ آیه و در نهایت توضیح معانی آن در تمام تفسیر پی گیری شده است، و گاه
روایات متناسب با تفسیر را نقل می‌کند.
در
آیات احکام، به شکل مختصر به دیدگاه
شیعه درباره آن آیه و حکم مستنبط از آن با مختصر استدلال و ذکر موارد خلاف بین شیعه و
اهل سنت (بدون
تعصب یا برخورد توهین آمیز) می‌پردازد. به عنوان نمونه، ذیل آیه «فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق»
و آیه «و المحصنات من النساء...»
دو بحث
وضو و جواز
متعه را بیان می‌دارد. در این بخش آیات
ناسخ و
منسوخ را نیز اشاره دارد. مانند
حکم زن بعد از وفات همسر.
در مسائل عقیدتی و کلامی نیز دیدگاه شیعه مورد نظر اوست. و در مسائل
امامت،
عصمت،
الامر بین الامرین در
جبر و اختیار،
توحید،
رؤیت خداوند و موارد دیگر تبیین گر آن اعتقاد، می‌باشد.
به عنوان نمونه ذیل آیه «سیقول الذین اشرکوا لو شاء الله ما اشرکنا»
مسئله
جبر و اختیا ر را مطرح و دیدگاه شیعه را ترجیح و تبیین می‌نماید.
موضع مفسر در برابر اخبار
اسرائیلیات، اجتناب از نقل آنها، رد مطالبی که به نوعی توهین به
انبیاء و
ملائکه محسوب می‌گردد و توجیه در مواردی که مخالفت با آن، با تفسیر آیه سازگار نباشد مانند
در قصه
هاروت و
ماروت و آنچه به
حضرت سلیمان علیه‌السّلام نسبت داده شده است.
گاهی نیز در پایان توضیحات، خلاصه بحث را ارائه می‌دهد و با تحت عنوان نکات استفاده شده از آیات به تلخیص آن می‌پردازد. در مقدمه و لابلای تفسیر به منابع اقوال و اخبار و آثار اشاره ندارد.
دیدگاه تبیینی ایشان سبب شده که بحثهای موضوعی فراوانی را لابلای توضیح آیات مطرح نماید. که در فهرستهای موضوعات کتاب نمایان است. از آن جمله‌اند مباحث عقایدی ذیل سوره توحید
شامل: العقیدة فی القرآن: ۱- اثبات الصانع، توحید الصانع، صفات الصانع و منها العدل ۲- النبوات العامة و خصوصیة الاسلام و علو رتبة نبیه، ۳- الوصایة و الامامة و بحث در آیه انذار،
آیه تطهیر،
غدیر،
آیه مباهله،
حدیث کساء،
حدیث ثقلین،
حدیث منزلت و ۴- بحث معاد، شامل
معاد جسمانی،
حساب و عتاب و
ثواب و...
مفسر مقدمه‌ای کوتاه در زمینه مباحث
علوم قرآنی و بحثهای تمهیدی تفسیر نگاشته و درباره جایگاه رفیع قرآن، مقایسه آن با کلام عربی انسانها، کلمات، شیوه
ترکیب جملات، اسلوب بیان، سبک
استدلال،
برهان، ارشادات و موعظه‌ها، نظم و تقریر، حکمتها، تاریخ و سیر آن، سخن گفته است. همچنین درباره نزول و ویژگی
سوره‌های مکی و مدنی اشاره دارد.
ایشان در انتهای تفسیر به عنوان خاتمه
بحثی درباره «مضامین قرآن مجید» و بیان مهمترین
اهداف قرآن، ارائه می‌دهند و در آن ۴ هدف اساسی را مطرح می‌کنند: ۱-
اثبات صانع و تحقق روز قیامت ۲- بیان
سیره انبیاء به عنوان سیره متقن، معقول و معتدل. ۳- تربیت انسانها و رشد دادن
اخلاق فاضله، ۴- بیان
احکام و قوانین شرعی جهت اداره جامعه.
پس از آن به بررسی برخی اشکالات مطرح شده درباره قرآن، پرداخته و در صدد پاسخگویی به آنها بر می‌آید. اشکالاتی از قبیل الف) مجمع بودن قرآن و مشکل شدن فهم آن، ب) تکرار زیاد ذکر
بهشت و نعمتهای آن و
جهنم و عذابهای آن، ج) تکرار زیاد
قصص انبیاء با عبارات مشابه د) اشکال بر بحث
جهاد، قتل
کفار و مشرکین، سفک دماء و...
سپس بحثهایی درباره ۱-
دین ۲- انشعاب مسلمین ۳- دوری مردم این عصر از دین ۴- وظیفه انسان عاقل آزاد متدین در دنیای امروز مطرح می‌کند. در این بخش از بحثهای اجتماعی به بررسی وضعیت قرن ۲۰ از نظر
فساد و
فحشاء، قتل و جنگ، تمدن غربی، وظیفه فرد مسلمان، علما و
فقه اسلامی، جنگ ایران و عراق و دشمنی امریکا، می‌پردازد. و در نهایت خلاصه‌ای از شرح حال خود را بیان می‌دارد.
تدوین این تفسیر در ۵ ربیع الاول
سال ۱۴۰۱ ه
ق پایان یافته است.
این تفسیر در
سال ۱۴۰۲
ق در قم توسط مفسر محترم در چاپخانه علمیه به قطع وزیری در ۸ جلد به زیور طبع آراسته شده است.
فهرست تفصیلی مطالب هر جزء در انتهای آن چشم نواز محققین خواهد بود.
۱- مقدمه و خاتمه تفسیر به همراه سایر مجلدات آن
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ج۱ صفحه
۷۴۷ و ج۲ ص۱۸۷۱
۳-
المفسرون حیاتهم و منهجهمسید محمد علی ایازی صفحه ۳۵۲
۴-
طبقات مفسران شیعهدکتر عقیقی بخشایشی ج۵ صفحه ۸۷
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
