الاقتضاب فی شرح ادب الکتاب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الاقتضاب فی شرح ادب الکتاب» یا «آداب الکتاب» اثر
ابن قتیبه (متوفی ۵۲۱ ق) است که
عبدالله بن محمد سید بطلیوسی ۵۲۱ ق، آن را به
زبان عربی شرح نموده است. کتاب حاضر از مهمترین کتاب‌های ادب و فرهنگ کتابت
قرن سوم هجری قمری است.
نسخه اصلی الاقتضاب در ضمن سه «کتاب» نگارش شده است که مصحح ضمن افزودن بخش‌های تحقیقی کتاب را در سه جزء تدوین نموده است. جزء اول مشتمل بر مقدمه مصحح و کتاب اول و دوم،
جزء سوم مشتمل بر کتاب دوم و جزء سوم حاوی فهارس کتاب است.
بطلیوسی با ذکر بخشی از عبارات متن کتاب ادب الکتاب، به شرح واژگان و معانی به کار رفته در مطالب کتاب پرداخته است.
بطلیوسی در مقدمه کتاب غرض و روش خود را بر این شرح ذکرنموده است. وی می‌نویسد که غرض من از این کتاب، تفسیر خطبه کتاب ادب الکتاب بوده است. وی اصناف کتب و مراتب آنها و آنچه را در این صناعت به آن نیاز دارند ذکر نموده است. سپس نکته‌هایی را که در این دیوان، اشاره به آن ضروری بوده و نیز مشکل اعراب ابیات و معانی کتاب و اسماء قائلین آنها را بیان کرده است.
نویسنده در جزء اول کتاب اصناف کاتبان و وسایل مورد نیاز آنها را متذکر شده است. در جزء دوم اشتباهات واضع یا ناقلان کتاب را در چهار قسم مورد بررسی قرار داده است. در جزء سوم نیز ابیات کتاب را شرح کرده است.
بطلیوسی در این شرح از طریق
علم نحو ، لغت و شعر به شرح کتاب پرداخته است. در ضمن شرح خود از اخبار شعراء و استشهادات فراوان شعری بهره جسته است. تمثیلات کتاب نیز محدود به عصر ادبی خاصی نیست بلکه عصور ادبی مختلفی را دربر گرفته است.
«محمد باسل عیون السود» کار تحقیق کتاب را به انجام رسانده است. در جلد سوم کتاب که محتوی فهارس کتاب است عناوین فراوانی آمده است که شواهد
قرآن کریم،
قراءات قرآنی ، احادیث شریف، اقوال و آثار، امثال، اشعارمشروحه، اسماء شعراء، اعلام، قبائل و طوائف، کتب و مصادر و مراجع از آن جمله است. در پایان هر سه جلد کتاب، فهرست محتویات آن نوشته شده است. در انتهای جلد سوم نیز فهرست مطالب جلد اول و دوم مجددا آمده است.
در پاورقی کتاب اختلاف نسخ و بخش‌هایی که در برخی نسخ ذکر نشده و منابع مطالب و اشعار ذکر شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
