الأصول العامة فی الفقه المقارن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الاصول العامة للفقه المقارن»، به
زبان عربی ، تالیف جناب مستطاب
سید محمد تقی طباطبایی حکیم است.
این کتاب، یکی از تالیفات باارزش و عمیق در
علم اصول می‌باشد که در آن، مباحث
علم اصول ، بدون
تعصب و با بیان روش اصولی مذاهب مختلف اسلامی طرح و بررسی شده و با دلایل منطقی نظر صحیح انتخاب گردیده است.
اهداف نوشتن این کتاب، عبارت است از تلاش برای رسیدن به واقعیت
فقه اسلامی و پیشرفت دروس فقهی و اصولی و
آزاد شدن از بررسی عاطفی مطالب علمی، اشاعه روح تحمل نظریات مخالف و کمتر شدن فاصله بین
مسلمانان و ممانعت از تاثیر عوامل
تفرقه که از مهم‌ترین آنها جهل دانشمندان بعضی از
مذاهب به اصول و اساس و مبانی سایر
فرق اسلامی می‌باشد.
کتاب، در ۲۷
ربیع الثانی سال ۱۳۸۳ ق، در
نجف اشرف به پایان رسیده است.
و در
سال ۱۳۸۵، در دار الاندلس، در بیروت، انتشار یافته و در سال ۱۴۱۸ ق، توسط
مجمع جهانی اهل بیت علیه‌السّلام ، در
قم ، تجدید چاپ شده است.
تقسیم بندی مطالب کتاب، بر اساس ۵ باب است که در مباحث مقدماتی و مبادی علم اصول مطرح شده است. در ابتدای کتاب، ۵ مبحث به عنوان مقدمات آورده شده است، سپس باب اول، شامل یازده قسم از کتاب در مورد
حکم واقعی ، باب دوم، در مورد حکم واقعی تنزیلی (
اصل استصحاب )، باب سوم، در مورد وظیفه شرعی و اصول آن، باب چهارم، در مورد وظیفه عقلی و
اصول آن و در نهایت باب پنجم، مرحله پیچیدگی مشکل (
اصل قرعه ) مطرح شده است.
در خاتمه کتاب نیز به مباحث ضروری و مهم از بحث
اجتهاد و تقلید پرداخته شده است.
مقدمه و مبادی ورود به علم اصول، شامل مباحث
فقه مقارن،
اصول احتجاج ،
اصول فقه مقارن ، مباحث حکم و منهج بحث، است.
در باب اول، یازده قسم مطرح شده است که عبارتند از: کتاب (
قرآن کریم )،
سنت ،
اجماع ،
دلیل عقلی ،
قیاس ،
استحسان ،
مصالح مرسله ، فتح الذرائع و سدها،
عرف ،
ادیان قبل از
اسلام و
مذهب صحابی .
در باب دوم (
حکم واقعی تنزیلی )، مبحث
استصحاب به طور مفصل مطرح شده است و علت جدا شدن این بحث از سایر
اصول عملیه و طرح تفصیلی آن، کثرت مراجعه و وسعت نیاز به این
اصل در ابواب مختلف فقهی ذکر شده است.
باب سوم، شامل سه اصل
برائت شرعی ،
احتیاط شرعی و
تخییر شرعی می‌باشد. در مقدمه ورود به این باب، مؤلف،
علت طرح خلاصه این اصول را این گونه بیان می‌کند که بزرگان
علم اصول مجلدات وسیعی در این باب نگاشته‌اند و می‌گوید: سنقتصر منه علی المواضع التی نراها اهم من غیرها.
باب چهارم نیز شامل سه اصل
برائت عقلی ،
احتیاط عقلی و
تخییر عقلی است.
باب پنجم، در مبحث
قرعه می‌باشد. در مقدمه این بحث، مؤلف، می‌گوید: اگر چه بحث قرعه به صورت
متداول در کتاب‌های اصولی مطرح نشده است و طرح آن به عنوان یک اصل مستقل نامانوس است، اما چون بعضی از مؤلفان جدید آن را از مصادر کشف
حکم شرعی دانسته‌اند و آن را به بعضی از فرقه‌های اسلامی نسبت می‌دهند، به عنوان یک باب مستقل مطرح شده است.
در خاتمه کتاب نیز مبحث
اجتهاد و تقلید مطرح شده است. مؤلف، علت طرح این بحث را این گونه بیان می‌کند: «... لما فی اثارتها من ثمرات تعود علی الفکر الاسلامی الیوم باعظم الفوائد، بالاضافة الی صلوحها، لان تکون نماذج تطبیقیة لما درسناه من تلکم الاصول...».
این مبحث، شامل قسمت
اجتهاد و قسمت
تقلید می‌باشد که قسمت اول، از ۸ بخش و قسمت دوم، از چهار بخش تشکیل شده است.
کتاب موجود، از کتاب‌های اصولی با ارزشی است که در کل، تلاشی فکری برای نزدیک شدن
مذاهب اسلامی است و اگر چه
امید بود که بزرگان دیگری در این مسیر قرار گرفته و به گسترش این مباحث بپردازند، ولی این چنین نشده است.
از دیگر ویژگی‌های کتاب، اختصار در بیان مطالب می‌باشد و گاهی تفصیل بعضی از مباحث، به کتاب‌های اصولی دیگر ارجاع می‌شود.
کتاب، با سبک جدیدی که در طرح مباحث اصولی دارد، مجموعه‌ای از نوآوری‌ها و ابتکارات می‌باشد که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:
مؤلف، پس از
استقرا و تتبع مصادر تشریع نزد ائمه مذاهب اسلامی و بزرگان از مجتهدین آنان، اصول مورد استفاده را در ۲۰ اصل خلاصه کرده است و کتاب را نیز بر اساس آن مدون نموده است.
از مهم‌ترین ابتکارات مؤلف این است که پس از بیان منشا
اختلاف در نظریات اصولی که اختلاف در ترتیب ادله و رجوع به آنها می‌باشد، مراحل پنج گانه رجوع به ادله را بیان نموده است و کتاب را بر اساس آن مدون نموده است. این مراحل، عبارتند از: بحث از
حکم واقعی و اصولی که به آنها رجوع می‌شود، مثل
کتاب و
سنت و
عقل و... ، بحث از حکم واقعی تنزیلی و مهم‌ترین آنها که
استصحاب است، بحث از وظیفه شرعی و اصول آن، (
برائت شرعی ،
احتیاط شرعی و
تخییر شرعی )، بحث از وظیفه عقلی و اصول آن (
برائت عقلی ،
احتیاط عقلی و
تخییر عقلی ) و در نهایت پیچیدگی مشکل و به دست آوردن حکم که با مراجعه به اصل قرعه می‌باشد. در نهایت، مؤلف، نتیجه می‌گیرد که اگر ترتیب و رجوع به ادله پذیرفته و مراعات شود، بسیاری از اختلاف نظرها از بین می‌رود.
از دیگر نوآوری‌های مؤلف این است که بحث
احکام وضعی و تکلیفی را جزء مبادی و مقدمات
علم اصول می‌داند و بر خلاف سایر کتاب‌های اصولی که در مباحث استصحاب و نظایر آن، این بحث را مطرح می‌کنند، در مقدمه ورود به مباحث کتاب آورده‌اند.
مؤلف، در بحث تحریف
قرآن کریم ، عمده
اختلاف بین مذاهب اسلامی را در قبول و رد این نظریه دانسته است که سایر مذاهب اسلامی از این مسئله بسیار سوء استفاده کرده‌اند و فرقه
امامیه را متهم به قبول نظریه تحریف قرآن کریم کرده‌اند.
مؤلف، بسیار تلاش کرده است که اتهام مزبور را نفی کند و می‌گوید: منشا قول به
تحریف در هر دو مذهب
تشیع و
تسنن وجود دارد. ایشان، با استفاده از
احادیث کتب
صحیح بخاری و
صحیح مسلم و همین طور کتب اصولی و فقهی
شیعه و به خصوص «
اصول کافی » این مطلب را اثبات نموده‌اند. مؤلف،
تکفیر شیخ کلینی را که توسط
ابن زهره ، از مؤلفین مصری صورت گرفته،
تقبیح نموده است.
از دیگر نوآوری‌ها، تعیین جایگاه سنت
اهل بیت علیه‌السّلام نسبت به سنت نبوی می‌باشد. معمولا مذاهب غیر شیعه، سنت اهل بیت را عامل بزرگی در جلوگیری از وحدت
مسلمانان می‌دانند، زیرا سنت اهل بیت را منبع دیگری برای تشریع، در مقابل سنت
پیامبر می‌دانند و بنا بر این اختلاف در منابع را باعث اختلاف در نتایج می‌دانند، اما مؤلف، سنت اهل بیت را به عکس آنان، عامل
وحدت و باعث تحکیم
سنت نبوی می‌داند و
سنت اهل بیت علیه‌السّلام را در راستای سنت نبوی ارزیابی می‌کند.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
