الاخبار الغریبه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الاخبار الغریبه کتابی در تاریخ
مدینه ، نوشته
جعفر بن حسین موسوی مدنی (۱۳۴۲ق.) می‌باشد. اخبار الغریبة فیما وقع بطیبة الحبیبه از کتاب‌های مختصر در تاریخ مدینه و شامل گزارش‌هایی از رویدادهای شگفت تاریخی ـ اجتماعی مدینه در
سده ۱۲ق. است. این رویدادها با عنوان «فتنه» به معنای شورش، درگیری و زد و خورد آمده‌اند.
سید جعفر بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن هاشم موسوی مدنی از تاریخ نگاران و خوشنویسان مدنی سده ۱۲ و ۱۳ق. است. در مدینه زاده شد و همان جا وفات یافت.
یکی از نقشه‌های
مسجدالحرام را او طراحی کرده است.
کار اصلی وی خوشنویسی و کتابت نسخه‌های خطی بود و در حاشیه کتاب‌هایی که دست‌نویس می‌کرد، تعلیقات و پی نوشت‌هایی می‌افزود و از این راه به نشر و
تبلیغ دانسته‌هایش می‌پرداخت. ریشه خاندان وی، بیت هاشم، به سید هاشم بن ابراهیم موسوی رومی حساوی، از کارگزاران
دولت عثمانی، می‌رسد. هاشم در محاکم قضایی به منشی‌گری می‌پرداخته است.
سید جعفر به تاریخ مدینه توجهی ویژه می‌نمود و از آن جا که خطی زیبا داشت، آثاری چند از کتب تاریخ مدینه را کتابت کرد و بر آن‌ها یادداشت‌هایی افزود.
مدینه در سده ۱۲ق. به سبب ظهور جنبش‌های گوناگون در
جهان اسلام و برخورداری از مرکزیت معنوی ـ سیاسی، و نیز
هجرت دانشوران به آن
سرزمین و شکل‌گیری اختلاف شهروندانش با کارگزاران عثمانی، اهمیتی خاص یافت.
نویسنده در چنین وضعیتی به گزارش رویدادهای مدینه پرداخته است. در بررسی رخدادهای تاریخ مدینه در الاخبار الغریبه، برخی از فتنه‌ها با تفصیل و توجه بیشتر همراه اسناد و اشعار بیان شده و برخی بدون جزئیات آمده است. نویسنده عهده دار بیان فتنه‌ها و رویدادهای سهمگین میان سال‌های ۱۱۱۱ـ۱۲۰۳ق.
است و جز سه فتنه اصلی، به درگیری‌های کم دامنه تر نیز پرداخته است. بسیاری از مطالب الاخبار الغریبه، برگرفته از رساله عبدالرحمن بن حسین بن علی انصاری مدنی، دانشور و سخنور سده ۱۳ق. در تاریخ حوادث است.
از رخدادهای مهم این دوره، فتنه دوران شیخ ایوب آغا میان اغوات (خادمان حرم) و مردم مدینه در ۱۱۳۴ق. است که در آن سید برزنجی معروف به «مظلوم» کشته شد.
نویسنده شرح احوال و
نسب خاندان برزنجی را از کتاب زینی دحلان به نام اسنی المطالب آورده است.
رویداد دیگر، فتنه بشیر آغا میان اغوات و اهل مدینه در سال ۱۱۴۸ق. است که ۴۵ روز ادامه یافت.
از دیگر رخدادهای مهم مدینه، آشوبی است که میان نظامیان عثمانی و اغوات روی داد.
رخداد دیگر فتنه عبدالرحمن آغای بزرگ در
سال ۱۱۵۵ق. است که به سبب برانگیختن وحشت و ترس و اضطراب عمومی، به فتنه کابوس شهرت یافت.
نویسنده پس از گزارش یکی از این فتنه‌های عمومی که میان اهل مدینه و
بنی علی در سال ۱۱۱۱ق. رخ داد،
به معرفی متولیان اغواتی و مشیخة الحرم پرداخته و گفته است که در پی این رویداد، منصب شیخ الحرمی به حافظ محمد آغا رسید و در روزگار او رخداد شگفت شمامه در سال ۱۱۱۸ق. اتفاق افتاد. این واقعه مربوط به آویزه طلایی اهدایی
شاه سلطان حسین صفوی بود که می‌خواستند آن را بر حجره مطهر ضریح نبوی نصب کنند. سه تن از اغوات با هم تبانی کردند تا این آویزه ارزشمند را از آن جا به سرقت ببرند و آن را تکه تکه کرده، به بازرگانی هندی بفروشند. خبر این سرقت و توطئه به دولت عثمانی رسید و شیخ حرم برکنار شد.
برخی از این فتنه‌ها عمومی بوده و همه مردم مدینه را فراگرفته است؛ از جمله
فتنه دوس در سال ۱۱۸۹ق.
در مجموع، هفت فتنه و درگیری داخلی که در سال‌های گوناگون رخ داده، در این کتاب معرفی شده است.
تاریخ نظامی و سیاسی مدینه و کشمکش و اختلاف میان گروه‌ها، نه تنها در این گزارش‌ها، بلکه در فرهنگ عمومی و اشعار و قصاید آمده و نویسنده در پایان گزارش هر رویداد، اشعاری در
وصف آن رخداد آورده است. این شعرها سروده شاعران محلی است که این رخدادها را شاهد بودند و آن‌ها را به سبب آثار و پیامدهای تاریخی، به نظم کشیدند و از این راه خاطرات قومی و حافظه تاریخی خود را از نابودی در امان داشتند.
رخدادهای یاد شده میان همگان معروف بوده و نویسنده آن‌ها را بر پایه شنیده‌ها و دیده‌های خود ثبت کرده است. اعتبار گزارش‌های کتاب حاضر را می‌توان در مقایسه با اخبار کتابخلاصة الکلامزینی دحلان که از منابع دست اول این گونه اخبار است، سنجید.
منابع این اثر، افزون بر قصاید و اشعار محلی، مآخذ تاریخی دست اول در تاریخ مدینه‌اند؛ از جمله تحفة المحبین و الاصحاب نوشته عبدالرحمن انصاری،
خلاصة الکلام،
قصیده‌ای از عمر بن عبدالسلام داغستانی نویسندهتحفة الدهر.
نویسنده اطلاعاتی سودمند درباره مشایخ حرم
و آگاهی‌هایی دست اول از اغوات و عملکردشان
و کار گزاران عثمانی ارائه داده است.
الاخبار الغریبه چهار نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه آل هاشم در مدینه یافت می‌گردد. سومی را ابراهیم خربوتی کتابت کرده که نزد ورثه وی در
مدینه نگهداری می‌شود. نسخه چهارم در کتابخانه الحرم المکی جای دارد.
حمد الجاسر دو نسخه دست‌نویس از الاخبار الغریبه دیده و خلاصه‌ای از محتوای این نسخه‌ها را در چند شماره نشریه تاریخی العرب آورده است.
مرزوق علی ابراهیم بر پایه نسخه خطی موجود در کتابخانه آل هاشم مدینه، به تصحیح این اثر پرداخته و آن را در ۱۱۱ صفحه، در مکتبة الخانجی قاهره به سال ۱۳۷۵ق. منتشر ساخته و مقدمه‌ای کوتاه در تحلیل اهمیت کتاب بر آن افزوده است. در این مقدمه، به اهمیت کتاب در تاریخ سیاسی ـ اجتماعی مدینه و روابط مردم و گروه‌های داخلی مدینه با
دولت و کار گزاران عثمانی، اشاره شده و اشکال اصلی آن، الفاظ عامیانه و متاثر از فرهنگ و زبان ترکی روزگار عثمانی تلقی شده است.
الاخبار الغریبه: جعفر بن سید حسین هاشم المدنی (م. ۱۳۴۲ق.) ، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۷۵ق؛ الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ تحفة المحبین و الاصحاب: عبدالرحمن الانصاری (م. ۱۱۹۵ق.) ، به کوشش العرویسی، تونس، المکتبة العتیقه، ۱۳۹۰ق؛ خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام: احمد بن زینی دحلان (م. ۱۳۰۴ق.) ، مصر، المطبعة الخیریه، ۱۳۰۵ق؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط: مصطفی عماد منلا، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۰ق.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
